બાળકો માટે શાળાએ કરવા જેવાં બે કામ - સોર્સ & ફોર્સ

બાળકો માટે શાળાએ કરવા જેવાં બે કામ - સોર્સ & ફોર્સ

    બાળકે શા શાળાએ આવવું જોઈએ? -  આવા પ્રશ્નની અગાઉના અંકોમાં ચર્ચા કરી ચૂક્યા છીએ. બાળકને કારણ વિના કંઇ કરવું ગમતું હોતું નથી. અને બાળક જે કંઇ કરતો હોય છે તેમાં  તેને  પોતાનો આનંદ દેખાતો કે અનુભવાતો હોય તો જ કરે છે ! તેને ન ગમતું હોય તેવું - તેના માટે કંટાળાજનક કામ કરાવવું એ શિક્ષક કે સંસ્થા માટે મુશ્કેલ અને દુઃખદ બની જાય છે. બાળકને પૂછીએ કે તે શાળાએ શા માટે આવે છે ? - ત્યારે જો રટ્યો-રટાયેલો જવાબ આપવાને બદલે દિલથી જવાબ આપે તો તેના જવાબમાં “ભણવું- કે ભણવા”  એવા શબ્દ મળશે જ નહીં!

અને આપણે  આવા બાળકોનો અભ્યાસ કર્યા વગર સીધા ભણાવવા લાગી જઈએ છીએ; ત્યારે તેમના મનમાં બબડાટ હશે -   अबे ! ये क्या हो रहा है ? અને પછી આપણી પીડા  આવી  હોય છે –

મેં તો બહુ ભણાવ્યું પણ આમને કંઇ જ આવડતું નથી !

    આવી પરિસ્થિતમાં બાળકોની મનોસ્થિતિનો અભ્યાસ એ આપણા આયોજનનો ખૂબ જ  મહત્ત્વનો ભાગ હોવો જોઈએ. બાળકોને સમજીશું તો જ આપણે જે શીખવવું છે, તે સમજાવી શકીએ તેવું આયોજન કરી શકીશું. તેના માટે પહેલાં શાળા / સંસ્થા તરીકે આપણું કામ શું છે તે બાબત તરફી મનોમંથન ખૂબ જરૂરી છે. બાળકો “ “ભણવા” સિવાયનું બધું  કરવા માટે આવે છે તેથી આપણે બાળકોને રસ પડે એવી  પ્રવૃત્તિઓ તરફ ધ્યાન ધરવું જરૂરી છે.  જેમ કે રમવું, વાતો કરવી, નાચવું, - ગાવું - ચિત્ર દોરવું - અને જો મિત્રો સાથે ચેલેન્જ મળે તો વાંચવું  - લખવું - રજૂ કરવું !  હવે આ છેલ્લી બોલ્ડ કરેલ  વાતને ફરી વાંચી લો ! આનો ઉપયોગ આપણે આયોજન મુજબ કરીએ તો તેમની શીખવાની સંભાવનાઓ વધી જાય! તે માટે સંસ્થા તરીકે “ સોર્સ અને ફોર્સ” - આ બંને પર પ્રયત્નો કરવા જરૂરી છે.

આપણે શાળાને ડ્રોન વ્યૂથી જોઈએ તો ગામ - સમાજ માટે શાળા/સંસ્થા ભવન કે કેમ્પસ એ બાળકોને શીખવા - સમજવા - ભણવા તે ગામ માટેનો મોટામાં મોટો સોર્સ છે. બાળકોના શાળા પ્રીમાઇસમાં પ્રવેશતાં જ જે જે શિખવવાનું છે તે માટેના બાળકોને રસ પડે તેવા વિવિધ સોર્સ [ શિક્ષક સિવાયના .. કારણ કે શિક્ષક એ બાળકો માટે શીખવાનો સ્રોત નહીં, પણ સ્રોત વડે શીખવામાં મદદ કરતો ફેસિલિટર છે. - જેને તમે - હેલપિંગ હેન્ડ - ફોન અ ફ્રેન્ડ - ઇમરજન્સી એક્સિટ કોન્ટેક્ટ  - સંપર્ક ૧૦૮ - કોઈ પણ નામે કે કોઈ પણ રૂપમાં જોઈ શકો છો. ]  ઊભા કરેલા હોય એ આપણી મૂળભૂત ફરજ બની જાય.

આપણે ઊભા કરેલા સ્રોતનો ઉપયોગ બાળકો કરશે જ અને સીધા શીખવા લાગી જશે તે હંમેશા બને નહિ. જેમ કે શાળામાં દોરાયેલા નકશા ઊભા કરીએ કે ગણિતનાં સૂત્રો ચીતરીએ, મૂળાક્ષરોનો મેળો કરીએ કે ABCDનો અંબાર લગાવીએ ! આ બધું બાળકો જુએ જ એ નિશ્ચિત નથી. -  તે માટેની ટાસ્ક નથી આપતાં ત્યાં સુધી તે દરેક સ્રોત ફક્ત ભીંતચિત્રો જ બની રહે છે. ભીંતથી ભીતરમાં અને તેના વડે ભણતરમાં લાવવા માટે બાળકોએ તે સ્રોતનો અભ્યાસ/ઉપયોગ કરવો પડે તેવી ચેલેન્જ ઊભી કરવી પડે.  અને તેને જ કહીશું ફોર્સ - એટલે કે શીખવા - જાણવા માટેનું આંતરિક પરોક્ષ દબાણ ! આપણી શાળામાં ચાલતી આવી પ્રવૃત્તિઓ આવા સોર્સ અને ફોર્સ - વાળી થિયરી પર કામ કરી રહી છે. જેમકે..

·         શાળામાં લગાવેલા નકશામાંથી સ્થળ - ગામ - તાલુકો - જિલ્લો -રાજ્ય શોધવા માટેની ચેલેન્જ.

·         વર્ગખંડમાં થયેલ પ્રવૃત્તિને પ્રાર્થના સમારંભમાં રજૂ કરવાની ચેલેન્જ.

·         નવુંનવું  જાણી લાવો અને આજના રૉકસ્ટાર બનવાની ચેલેન્જ.

·         પોતાના ફેમિલીના સભ્યોના નામ અંગ્રેજીમાં લખતાં શીખો અને દીવાલ પર દોરાવેલ ફેમિલી ટ્રી માં લખવાની ચેલેન્જ.

·         પક્ષીઓના પગ જોઈ એ ઓળખી કાઢવાની ચેલેન્જ

·         કોમ્પ્યુટર બોલે એમ બોલી તેની પાસેથી આજનું હવામાન અને સમચાર જાણવા અંગ્રેજીમાં બોલવાની ચેલેન્જ.

·         પોતાના હિસ્સામાં આવેલી કામગીરીને બારીકાઈથી આયોજન કરવાની ચેલેન્જ.

જેમ માટલાં ઘડનાર  માટલાં બનાવતી વખતે  બહાર ટપણું અને અંદર પોતાનો હાથ રાખે છે તેમ આપણે સૌ પણ બાળકોમાં  બહાર જાણવા માટેના સ્રોત અને અંદર હાથની જેમ ફોર્સ બનાવીએ - તો ચોક્કસ બાળકોને શાળાએ આવવા માટેના અને શીખવા માટેનાં કારણ મળી રહેશે !