તમને આવો અનુભવ છે ?

તમને આવો અનુભવ છે? 

બાળકો કેવી રીતે શીખે છે ? એ તમે જેટલા વ્યક્તિઓને પૂછશો એટલી રીતો સાંભળવા મળશે. ઘણીબધી રીતો જાણવા મળશે. અવનવી પદ્ધતિઓ  જાણવા મળશે. તમે જાણેલી એ બધી રીતભાતથી તમારા વર્ગખંડમાં પરિણામ મળશે જ ? એવો જ્યારે પ્રશ્ન પૂછો ત્યારે 100% ગેરંટી મળવી મુશ્કેલ હોય છે.  તેનું કારણ છે કે તે જે તે વર્ગખંડમાં શિક્ષકને ત્યાં થયેલા અનુભવોના આધારે કાઢેલા રસ્તાઓ હોય છે. તેથી ત્યાં તે સફળ એટલે રહ્યા કે તેમણે તે અનુભવ્યું છે. વ્યવસાયમાં આ કહેવત હંમેશા  સાંભળતા હોઈએ છીએ કે “જ્યાં ન પહોંચે રવિ ત્યાં પહોંચે કવિ અને જ્યાં ના પહોંચે કવિ ત્યાં પહોંચે અનુભવી”

સમાજમાં કોઈ વ્યક્તિ વ્યવસાયમાં કઈક નવીન સાહસ કરવાની વાત કરે ત્યારે સૌથી પહેલો પુછાતો પ્રશ્ન પણ આ જ છે – તને આ વ્યવસાયનો અનુભવ છે? – કારણ એ જ કે સમાજમાં અનુભવને રાજા ગણવામાં આવ્યો છે. અનુભવ ધ્વારા જ નવું શીખવા પર સમાજમાં ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. એટલે જ તો નાની ઉંમરે બાળકને દુકાને મોકલતી  માતા કહેતી હોય છે “એને અનુભવ થાયને !” - “ઘડાય…ને !” ખેતરમાં ભાત આપવા કે ઘરના વ્યવસાયનું નાનું કામ બતાવતા પપ્પાનો પણ આ જ ડાયલોગ હોય છે ને ?! 

શાળામાં ચાલતી સહાભ્યાસિક પ્રવૃત્તિઓમાં જ્યારે બાળકોને સામેલ કરીએ છીએ ત્યારે આપણને બાળકોના એ અનુભવ આધારિત જ્ઞાનનો જ લાભ મળતો હોય છે. પ્રયોગ માટે તૂટી ગયેલા કસનળીના સ્ટેન્ડને ઊભું કરવાનું કામ શાળામાંના વિદ્યાર્થીઓ પૈકી સુથારી કામ કરતા વાલીનો બાળક ખૂબ સારી રીતે કરી લેતો હોય છે. આ બાબત દરેક બાળકો પર લાગુ પડતી હોય છે. તેનું કારણ તેમને સમાજે આપેલ અનુભવ છે. 

સમાજમાં જેનું આટલું મહત્વ છે તેવા “અનુભવ” ની બાબતોમાં શાળા કેમ્પસમાં કેટલું સ્થાન છે તે એક વિચારવા જેવી બાબત છે. અનુભવો આપી ઘડાયેલા બાળકોના કૌશલ્યોનો લાભ આપણે લઈએ છીએ. તેવી રીતે શાળામાં આપણે બાળકોને સ્વાનુભવ કરાવી તેનો લાભ સમાજને મળે તે બાબતમાં પણ વિચારવું પડે કારણ કે જ્ઞાન એટલે ફક્ત જાણેલું એટલું જ નહીં જાણ્યું + અનુભવ્યું = જ્ઞાન.  

બાળકોમાં જાણવાની રુચિ બાય ડિફોલ્ટ હોય છે. વિજ્ઞાનમાં તો એનો આપણે સૌ ભરપૂર ઉપયોગ કરતા હોઈએ છીએ. પરંતુ આપણા પ્રયત્નોમાં થોડી કચાશ જોવા મળે છે તેને અનુભવ કરાવવાની. ઉષામાં વહન કરે છે તે સાંભળવું. લખવું – જોવું – અને અનુભવવું આ બધી અલગ અલગ બાબતો છે. આવી બાબતો આપણે કહીએ છીએ અને તે જાણી સમજી લે છે – એવું માનીએ ત્યારે નકશામાં હવા ખાવાના સ્થળ પર ફરી આવવા જેટલો જ આનંદ અને અનુભવ મળતો હોય છે. ઉષા વહનનો વિડીયો બતાવવો એટલે જાણે પર્યટન સ્થળનો વિડીયો બતાવી / અલગ અલગ રાઇડ્સનો વિડીયો બતાવી આનંદ કરાવવા જેવુ છે. અનુભવનો કોઈ વિકલ્પ નથી. અને શાળાએ આપેલું જ્ઞાન સમાજમાં ત્યારે જ ઉપયોગમાં લેવાય છે જ્યારે તે અનુભવમાંથી પસાર થયો હોય. 

વિજ્ઞાન જે કહે છે તે સાબિત કરવાની જવાબદારી પણ આપણી જ છે. વિજ્ઞાને કહ્યું તેવું ત્યારે જ થાય છે જ્યારે તેની આસપાસના પરિબળો વિજ્ઞાન કહે તે મુજબના તે અનુભવી શકે. આ બાબતો ધ્યાનમાં રાખી જો બાળકોને શાળામાં જ અનુભવ ન કરાવીએ તો બને કે બહારના અનુભવ વખતે તેની સામે વિજ્ઞાનમાં આપણે કહેલું ખોટું પણ સાબિત થાય.  

એટલે જ જો બાળકોના શિક્ષણ કાર્ય સમયે જ આપણે થોડીક વધુ મથામણ અને દોડધામ બાળકોને સ્વાનુભવ કરાવવા માટેની કરી લઈએ તો શાળાનું શીખેલું સમાજમાં ખૂબ ઉપયોગી થશે. અને હા  અનુભવથી સમાજમાં બાળકોનું મૂલ્ય વધશે.

ચાલો એવા જ એક વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાંત બળ અને દબાણ ને સમજ માટે  સ્વાનુભવ માટે મથતા ક્લાસને મળવા માટે નીચેના ફોટોગ્રાફ જૂઓ..