આશાઓનો અંબાર !!!

આશાઓનો અંબાર !!!

સુવિધાઓ માણસને આળસુ બનાવે છે. – આવું આપણે વારંવાર સાંભળ્યું છે. પરંતુ આ વાક્યો મોટાભાગે તેવા વ્યક્તિના મોઢે સાંભળવા મળે છે જે બધી સુવિધાઓ ભોગવી ચૂક્યો હોય છે. વ્યક્તિના વિકસવા માટે સુવિધાઓ પણ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. એટલે જ તો ગામડાઓનું શહેરીકરણ વધુ પ્રમાણમાં થવા લાગ્યું. સુવિધાઓનો ઉપયોગ વડે વિકાસ અને વિકાસ વડે વધુ સુવિધાઓ ઊભી કરવી – એ જાણે કે વર્તુળ બની ગયું.

હવે વિતેલા સમયમાં જેમ જેમ શૈક્ષણિક સુવિધાઓ વધતી ગઈ છે, તેમ તેમ શિક્ષણ એ  વિકાસ માટેનું અનિવાર્ય અંગ બની ગયું છે. શિક્ષણ એ જ મારા કુટુંબની આર્થિક અને સામાજિક સ્થિતિમાં સુધારો લાવી શકે છે. તેવું લોકો દ્રઢ પણે માનતાં થયાં છે. શિક્ષિત થવામાં સમયની સાથે કદમ ન મિલાવી શકનાર વાલીઓ પણ પોતાના બાળકને શિક્ષણ ને એક જડીબુટ્ટીની જેમ પીવડાવવા માટે આતુર છે. આ અગાઉ પણ વાત કરી હતી કે “જો કોઈ વ્યક્તિને અચાનક આર્થિક ફાયદો થઈ જાય એટલે કે બે પૈસા વધુ કમાતો થાય“ અને તેને પૂછવામાં આવે કે શું કરીશ ? તો જવાબ પોતાના બાળકોને સારા શિક્ષણ માટેના પ્રયત્નનો જ હોય છે.

કોરોના કાળમાં સ્થિતિ બદલાઈ ગઈ. શિક્ષણ માટે વાલીઓ શાળાઓ તરફ દ્રષ્ટિ કરતા હતા, તેને બદલે હવે શિક્ષકો વાલીઓના ઘર સામે દ્રષ્ટિફેર કરવો પડ્યો. બાળકો અને શિક્ષકોને મળવા માટેનું સ્થાન નિશ્ચિત હતું. તેને બદલે શિક્ષકો માટે ઘરે ઘરે શાળા ઊભી કરવા જેવી સ્થિતિ ઊભી થઈ. માટે  એમનાં બાળકોના શિક્ષણની એમને કઈંજ પડી નથી ! – આવું પહેલાં આપણે જે વાલીઓ માટે બોલતા હતા. તે વાલીઓના આંગણમાં જઈએ ત્યારે તેઓના ચિંતાતુર ચહેરાનો એક જ સવાલ આવતો સાહેબ આ બાળકોના ભણવાનું શું થશે ? આવા સવાલો સાંભળી સમજાય છે કે આ વાલીને પહેલાં પોતાના બાળકના શિક્ષણની ચિંતા એટલે નહોતી - કારણ કે તે માટે તે શાળા ભરોશે હતો.

બાળકોના શિક્ષણ અંગે બાળકો સાથે રોજ વાર્તાલાપ કરી શકાય અને બાળકોને રોજેરોજ શિક્ષણ અંગેનું વિચારવાનું, સમજવાનું, ઉકેલવાનું થાય એવું કામ મળી રહે તેવા આશય સાથે શાળાએ વૉટ્સઅપ હોમવર્ક અને ઓનલાઈન ડિસક્સન શરૂ કર્યું. જે બાળકો સુવિધાથી વંચિત છે તેઓ માટે રૂબરૂ મુલાકાત અને ટેલિફોનિક વાતચીતનું આયોજન કર્યું. જેટલીવાર એ બાળકોની મુલાકાત માટે તેમના ઘરે જઈએ, શિક્ષક તરીકેનો જીવ બળી જાય કે તેઓ માટે શાળાની ટેકનોલોજી નકામી સાબિત થઇ રહી છે. આવા બળતાં  જીવો વચ્ચેની દિવાળી માં એક આશાની રીંગ વાગી..

હેલો સાહેબ ___ બોલુ , મારા આ નંબર પર હવે પેલું વોટસ અપ લેસન મોકલજો

એના અવાજમાં જે ઉમળકો હતો.. એ સાંભળીને અમારે મન ❤ તો એ જ દિવસે જાણે ફરી દિવાળી !

બાળકો - કેમેરા અને શ્રમનું ગૌરવ !

બાળકો -  કેમેરા અને શ્રમનું ગૌરવ !

બાળકોમાં રહેલા કૌશલ્યોને ઓળખવા એ શિક્ષકનું મુખ્ય કામ છે. એટલે જ તો બાળકોના ઝવેરી તરીકે પણ સમાજમાં શિક્ષકને સન્માનવામાં આવે છે. જે શિક્ષક બાળકના કૌશલ્યને ઓળખી શકે છે તે શિક્ષક જ પોતાની મહેનતનું પૂરું પરિણામ મેળવી શકે છે. ભણવાની પ્રક્રિયામાં ટોક અને ચોક નો જ ઉપયોગ કરી મોટાભાગના આપણા મિત્રોએ તેને કંટાળાજનક બનાવી દીધી છે. જે વ્યક્તિ કે વસ્તુમાંથી કંટાળો મળતો હોય  તેમાં નફો કે ફાયદો ગમે તેટલો હોય આપણે સૌ તેનાથી દુર ભાગતાં હોઈ છીએ. તો એવામાં બાળકો પણ ભણવાથી ભાગી રહ્યાં હોય એ સ્વાભાવિક છે. એમાં બદલાવ આપણે સૌએ એમની સ્કીલ અને એ મુજબનું એમને કામ સોંપીને લાવી શકાય છે.

બાળકોને રસીક કામ સોંપવું અથવા તો સોંપવામાં આવનાર કાર્ય જો અનિવાર્ય જ હોય પરંતુ તેના માટે કંટાળાજનક લાગે તેવું હોય તેમાં બાળકોને ગમતું ઉમેરવું જોઈએ. તો જ આપણે ધારીએ છીએ તેવું બાળકો મજાથી કરી લે. કેટલીકવાર બાળકોને ગમતી પ્રવૃત્તિઓમાં આપણો પ્રત્યક્ષ શિક્ષણ અંગેનો આગ્રહ જ બાળકમાં “આ તો ભણવાનું છે” – એવી લાગણીઓ બનાવી પેદા કરી દે છે. અને બાળકોને મન તો ભણવું એટલે શું ? એતો આપણે સૌ જાણીએ જ છીએ.

ફોટોગ્રાફી સ્પર્ધા માટેનો પત્ર મળતાં જ લાગ્યું કે બાળકો માટે તો આ મજા આવે એવી પ્રવૃત્તિ છે. ઘરમાં નવો મોબાઈલ આવ્યો કે તરત ઘરનું બાળક પહેલાં કેમેરો ખોલી સેલ્ફી કે ફોટો પાડી કેમેરા ક્વોલીટી  ચેક કરતાં હોય છે. સ્પર્ધામાં બાળકો માટે ફોટો પાડવા માટેનો ઉત્સાહ હતો , તો શાળા પરિવાર માટે ફોટોગ્રાફીનો  વિષય “શ્રમનું ગૌરવ”  એ ઉત્સાહ વધારનાર પરિબળ હતું. બાળકોને હમેશાં વાતો અને વાર્તાઓ વડે આપણે વર્ગખંડમાં શ્રમ વિશે સમજાવતાં હતાં. એ હવે બાળકો જાતે જ સમજે. મજાની વાત તો એ હતી કે આવી પ્રવૃત્તિ વડે બાળકો વધુ સ્પષ્ટતા સાથે સમજી શક્યા કે પોતાની બા ભેંસને પાણી પીવડાવે છે, પપ્પા પોતાના વ્યવસાય માટે તૈયારીઓ કરી રહ્યા છે, મમ્મી રોટલી માટે અનાજ સફાઈ કરી રહી છે, ભાઈ ખેતરમાં મદદ કરી રહ્યો છે, ફેરિયો સાઇકલ પર સામાન સાથે જઈ રહ્યો છે, આ બધો જ શ્રમ છે. દરેક વ્યક્તિ કોઈનેકોઈ પ્રકારે શ્રમ કરી રહ્યો છે. તે તો તેમની મોકલાવેલી ક્લિક્સ પરથી એમને અને અમને સમજાયું જ ! પરંતુ સાથે અમે ઓનલાઈન ક્લાસમાં ચર્ચા દરમ્યાન એ પણ જોડ્યું કે દરેક વ્યક્તિનો શ્રમ સમાજ માટે કેવી રીતે મહત્વનો છે, અને તેના વડે જ સામાજિક ઉપયીગીતા ચક્રની જેમ કેવીરીતે ચાલતી હોય છે !

ચાલો, ભલે બાળકો એ શ્રમને લેન્સની નજરે જોયો હશે અને ક્લિક કરી હશે પરંતુ એ એટલું તો સમજી જ ગયાં હશે કે મારા પોતાની માટે આસપાસના સૌ શ્રમ કરી રહ્યા છે. આ જોઇને તે પોતે પણ પોતાનું યોગદાન આપવા તત્પર બનશે જ તેવી અમને તો આશા છે જ ! ત્યાં સુધી ચાલો તેમની ક્લિક્સ ને માણીએ..

“ટીચ_વા કરતાં શીખવાના પ્રયત્નો કરીએ.”

“ટીચ_વા કરતાં શીખવાના પ્રયત્નો કરીએ.”

“જ્યારે મોહનદાસે ચોરીની કબૂલાત કરતી ચિઠ્ઠી પોતાના પિતાને આપી હતી એ સમયે તેમના પિતાએ તેમને તમાચો માર્યો હોત તો ?” તો ભારતને કે દુનિયાને કોઈ ફરક પડયો હોત ?

થોડીવાર વાંચવાનું બંધ કરી આ વિશે વિચારી જુઓ...

તમારા મનમાં એક જવાબ બનાવી જુઓ.

એ સમયે  શારીરિક શિક્ષા આપીને કરમચંદભાઈએ શોર્ટકટ અપનાવ્યો હોત તો ! - આપણને ગાંધી ના મળ્યા હોત. સરદાર, ધ્રુવ ભટ્ટ, ઓશો રજનીશના બચપણ વિશે વાંચીએ/જાણીએ (આ નામ તો એટલે આપું છું કે તે બધા પ્રખ્યાત છે.) ત્યારે સમજાય કે માણસનું વલણ ઘડતર તેના બચપણમાં જ થઈ જાય છે.

બાળકને જન્મ આપવાનું કાર્ય સમાજ જેટલી ગંભીરતાથી લે છે એનાથી એક ટકા જેટલી ય કાળજી બાલઉછેરની લેવાતી નથી.  બાકીના બધા સજીવો કરતાં માણસ આ જ રીતે  જુદો પડે છે. બાકીના બધા સજીવો પોતાની રીતે  પોતાના બચ્ચાને તેની શક્તિ અનુસાર ખિલવવાનું કામ કરે છે.

    તમે એવું અવલોકન કર્યું છે કે એક કૂતરો પોતાના બચ્ચાને એટલા માટે લડતો હોય કે, “જો આ બાજુના ફળિયાવાળા  કાળુંકાકાનો ગલું તો તારાથી એક મહિનો નાનો છે તોય ભસતો થઈ ગયો !” ના - આપણા કરતાં તેઓ પોતાના બચ્ચાને કેવી રીતે ઉછેરવા તે બરાબર સમજે છે. તેઓ તેને શિખવામાં સહાયક થાય છે. આપણે માણસો કાંતો ખૂબ કાળજી લઈએ કાંતો સાવ ન લઈએ. બંને બાબતોમાં આપણી સ્વાર્થવૃત્તિ જ હોય છે. આપણે આપણને અનુકૂળ લાગે ત્યારે કાળજી લેવા માંડીએ અને જ્યારે આપણને અનુકૂળ ના હોય તો બાળકને તેના હાલ પર છોડી દઈએ. આપણે આપણાં બાળકમાં આપણાં અધૂરાં સપનાં ઉછેરવા માંગીએ છીએ.. તેના માટે ભલે તેનાં બધાં સપનાં ચકનાચૂર થઈ જવાના હોય તો થઈ જાય.

અધૂરામાં પૂરું માણસોએ તો પછી શાળાઓ ખોલી. થોડું ઘણું ઘરમાં મા અને બાપે બાકી રાખ્યું હોત તે બધુ શાળામાં આપણાં જેવા શિક્ષકો પૂરું કરે.

બાળકોને શીખતા કરવા દેવાને બદલે તેમને શીખવાડી જ દેવાનું વલણ આપણે અપનાવી લીધું. ને ઘરમાં માતા પિતાએ શાળાએ તેનામાં શું ભર્યું છે તે ચકાસવાનુ કામ ઉપાડી લીધું.

અને આ વાત હજુ આપણી સામે છે. હજુ ય કેટલાય બાળકોને શારીરિક અથવા માનસિક રીતે ટીચ_વામાં આવે છે.

ઉકેલ શું છે ? ઉકેલ આપણી નજીક છે.

જેને માત્ર ગુજરાતનાં કે ભારતના નહીં વિશ્વભરના માતાપિતાઓ માટે દાખલો બેસાડયો તેને ગુજરાતીમાં એટલું લખ્યું છે કે દરેક શિક્ષક અને માતાપિતા માટે ગાઈડ બની જાય. પણ આપણી સાથે સામાન્ય રીતે થાય છે તેમ અહિયાં જીવી ગયેલા માણસની ઓળખ આપણને બહારના વ્યક્તિથી થાય એમ ગુજરાત હજુ ગિજુભાઈની ઓળખ કોઈક આપવા આવે તેની રાહ જુએ છે.

વકીલાતનો વ્યવસાય છોડીને બાળકોને ભણાવવાનું શરૂ કરવું. ને તે ય નાના બાળકોને ભણાવવાનું કામ શરૂ કરવું. એ આજે ય આપણને અશક્ય લાગે તેવી વાત છે. ઇન્ટરનેટ પર ગિજુભાઈ વિષે ઓછું છે પણ જેટલું છે એટલું વાંચશો  તોય તમને સાચું નહીં લાગે. - આવું કોણ કરે ? જે યુગમાં સોટી વાગે સમસમ જ શિક્ષણનો મંત્ર ગણાતો હતો ત્યારે તેમની સાથે રમતો રમી, ગીતો ગવડાવી, વાર્તાઓ કહી શિખવવાનું શરૂ કરનાર ખરેખર હશે ? અથવા તેઓ સાચે જ એમ કરી શકયા હશે ! નવાઈ કરતાં વધુ - “હોતું હશે ! - આમ તે કોઈ કરતું હશે !” એવી લાગણી વધુ થશે.

કારણકે હજુ ય આપણે વિષયો ભણાવી દેવાના મૂડ અને મોડમાં છીએ. હજુય આપણે ઘરમાં કે શાળામાં આવતી મુશ્કેલીઓને ‘ઉપલા અધિકારી સમજતા નથી’ કે ‘બાળકો સમજતા નથી’. એમ નીચે કે ઉપર ઉલાળી દઈએ છીએ. જરૂર છે - ગિજુભાઈની જેમ શાળાને માહિતી ભરવાનું કારખાનું બનાવી દેવાના બદલે પ્રયોગશાળા બનાવવાની. ગિજુભાઈ એકલા જ હતા ને સિસ્ટમ પણ એ જ હતી - છતાં તેમને જે સાચું લાગ્યું તે તેમને વિચાર્યું, વલોણું કર્યું, નવનીત વહેંચ્યુ.

ભારતના ચોપડે નોંધાયેલા બાળદિનના બીજા દિવસે ગિજુભાઈના જન્મદિને શાળાએ ફરી બાળકો ટિચાય નહીં તે માટે પ્રયત્ન કરતાં રહેવાનો નિર્ધાર કર્યો.

ગિજુભાઈને જાણીએ અને થાય એટલા અમલમાં મૂકીએ એ આજના યુગની જરૂરિયાત છે. બચાપણમાં મળેલી એ બધી લાગણીઓની સરવાણી જ ભવિષ્યમાં દરિયો છલકાવશે.

ચાલો, સાથે સાથે ગતવર્ષની વાત પણ યાદ કરી લઈએ > વાંચો >>>  “ગીજુભાઈ”

વાવેલું ઉગે ત્યારે – વ્હાલું લાગે – લોન કટર !

વાવેલું ઉગે ત્યારે – વ્હાલું લાગે – લોન કટર !   

પોતાને મરજી ફાવે ત્યાં લખવા, વાંચવા અને રમવા ટેવાયેલા બાળકો માટે અને શાળાની સુંદરતા માટે મેદાનમાં પથરાયેલી લોન આનંદ આપતી. પરંતુ એ જ લોન કોરોના મહામારીમાં શાળા એ બાળકો માટેનું પ્રતિબંધિત સ્થળ છે એની ચાડી કરતુ હોય તેવું ભાસી રહ્યું હતું. શાળામાં વધી રહેલું ઘાસ આ વખતે માથાનો દુઃખાવો હતો. દર વખતે તો બાળકોનું તેમાં આળોટવું, રમવું, દોડવું વગેર જાણે કે લોન કટરનું કામ કરી જતું એટલે ભાગ્યે જ શાળામાં કટર વસાવવા માટેનો વિચાર કોઈને ય આવે.

બાળકો માટેનું અભયારણ્ય હવે શાળા નજીકના કોતરમાં વસવાટ કરતાં જીવજંતુઓનું અભયારણ્ય બની રહ્યું હતું. શાળા મેદાનમાં વધી ગયેલ ઘાસમાં દેખારો દેતા સાપ, પાટલા ગો વગેરે પણ અમને કહેતા કે  હવે આ ઘાસનું કંઈક કરો !ગામના વોટ્સ એપ ગ્રુપ ધ્વારા ગામમાં સંદેશો મોકલાવ્યો કે જેને જરૂર હોય તે કોઇપણ સમયે શાળાનો ગેટ ખોલી ઘાસ કાપી લઇ જઈ શકશે. એ મુજબ શાળામાં જનાવર ન સંતાઈ રહે તેટલું કામ તો થઇ જ ગયું. પરંતુ હવે લોનને સમતલ કરવાનું કામ શાળાએ કરવાનું હતું. લોન કટર મશીન લાવી દો ! – એવું કહેવું જેટલું સહેલું હતું એટલું  લાવવું સસ્તું ન હતું. બાળકો શાળામાં આવતાં હોય ત્યારે તો ભાગ્યે જ જરૂર પડે અને પડે તો પણ વર્ષમાં એક બે વાર જરૂરિયાત ઉભી થતી વસ્તુ માટે હજારો રૂપિયા ખર્ચવા એ પણ શાળાને યોગ્ય ન લાગ્યું. ભાડે લાવી કટીંગ કરાવી શકાય – એવું સૂચન મળતાં ફરીથી તે જ સૂચન ગામમાં મોકલ્યું. – તપાસ કરો કે ક્યાંથી ભાડે મળશે ? – કેટલે સુધીમાં મળશે [આમેય પાછા અમે કંજૂસ – શાળાનું કામ ઓછા ખર્ચે પતે તેવો આગ્રહ – કારણ બચેલ રકમ વડે બીજું કંઈક વધારે થાય.] એવામાં જ દેવ, રાજ અને અમરદીપ ની જુગાડ કંપની એ લોન કટર મશીન બનાવવાનો પ્રસ્તાવ મુક્યો – “એમાં હુ .. આ તો અમેય બનાઈ દઈએ !” – આ ડાયલોગ સાંભળ્યા પછી શાળાનો ધ્યેય બદલાયો.. હવે કટર મશીનનો ધ્યેય ગૌણ બની ગયો હતો અને અમારું ફોકસ બાળકોની એ બનાવવા માટેની પ્રક્રિયા પર હતું [તેમને આ બનાવવા માટે શીખેલા વિજ્ઞાનને ચોપડીમાંથી બહાર કાઢવું પડશે, જુદા જુદા માણસોની મદદ જોઈશે, તેમને મળીને આખી વાત સમજાવવી પડશે, કોની પાસેથી કેવી રીતે કામ કરાવવું તે શીખવું પડશે, ઈન્ટરનેટ પર સર્ચ કરવું પડશે.. જેવા કેટલાય પ્રયત્નો તેમનામાં ભળશે.]

હવે રોજ તેમના પ્રશ્નો આવતા અને શાળા તેમને ઉકેલના સ્ત્રોતો બતાવતી.. જરૂરી વસ્તુ શાળામાં ક્યાંથી મળશે એ તેમને અમને પૂછવાની કે અમારે બતાવવાની જરૂર જ નહોતી. ગામમાં જ રહેતી શાળાની ચાવી એ ગામની ચાવી તરીકે જાણીતી બની હોઈ – બાળકો શાળા ના સ્ટોર રૂમમાંથી ક્યારે શું લઇ ગયા એ તો તે માટે ઉપસ્થિત થતી મૂંઝવણ સમયે જ  શાળાને ખબર પડતી. બધું જ જાતે કરવું, કરતાંય આ બાળકો આ કામ કોણ સારી રીતે પાર પાડી શકશે તેવા ગામના વ્યક્તિઓને મળી તેમના સમયે  તે કામ પાર પડાવતાં. કેટલીકવાર રાત્રે શિક્ષક ને ફોન પર પોતાની થીયરી સમજાવતા અને તે મુજબ કારીગર પાસેથી કામ લેતા. શું કરતા –કેવી રીતે કરતા તે ચાલો તેમના જ મોઢે સાંભળીએ > શું કર્યું અને કેવી રીતે બનાવ્યું ?

સાથે જ આ ત્રણેયના આ પ્રયત્નને પ્રોત્સાહન આપવા માટે મીડિયાના મિત્રોનો પણ આભાર.

CLICK & WATCH > ON DASTAK NEWS 

CLICK & WATCH > DAILY HUNT NEWS

😷 "શીખવા" માટેની રસી શોધાઈ ગઈ છે ! 😷

😷 "શીખવા" માટેની રસી શોધાઈ ગઈ છે ! 😷

શિક્ષણ એ માનવ જીવનનું અભિન્ન હિસ્સો છે. આદિકાળથી વિકાસ પામતાં માનવ જીવનને કેળવવા માટેની પ્રક્રિયા એટલે જ શિક્ષણ. એટલે જ શાળાઓમાં બાળકોના હદય અને મનને કેળવવાની કસરત કરાવતું કેન્દ્ર પણ કહી શકાય. શાળાઓ બાળકોમાં સમુહમાં કેવી રીતે જીવવું અને તેમનામાં કેળવાયેલ સ્કીલનો કુટુંબ અને સમાજના વિકાસ માટે કેવી રીતે ઉપયોગ કરવો જેવા ગુણોનું ઘડતર કરતી હોય છે.

પરંતુ જયારે કેળવવું એવી વાત આવે ત્યારે વર્ગખંડોમાંની પ્રક્રિયામાં માહિતીપત્રરૂપી પાઠ્યપુસ્તક અને તેના ઉકેલો ધરી દેવા એ ફક્ત અધુરી પ્રક્રિયા સાબિત થશે. જેમ કે અગાઉના અંકોમાં કહ્યું છે કે બાળકને શીખવાડી દેવું કરતાં બાળકને શીખતો કરવો મહત્વનું છે. અને તેનું મોટું કારણ એ પણ છે કે આગળના અભ્યાસમાં તેને બધી જ જગ્યાએ એક સરખી સ્કીલ ધરાવતાં માર્ગદર્શક ન પણ મળી રહે ત્યારે જાતે શીખતો બાળક એ જ ગતિથી શીખતો રહેશે જેટલો તે અત્યારે તમારી પાસેથી શીખી રહ્યો છે.

વર્ગખંડોની પ્રક્રિયામાં બાળકોની પોતાની મથામણ એ જ આમ તો મોટું શિક્ષણ છે. આપણે બાળકને થોડી વિગતો માહિતી પૂરી પાડ્યા પછી કોઈ પ્રશ્ન પૂછીએ છીએ અને જવાબ શોધવા માટેની જે મથામણ કરે છે પોતાના મગજને કસે છે તે શિક્ષણ અથવા તો કેળવણીનો મહત્વનો ભાગ છે. એ સમયગાળો જેટલો લાંબો એટલો શિક્ષણની પ્રક્રિયા વધુ થઇ રહી છે તેવું કહી શકાય. આપણી ધીરજ અને કુનેહ વધુ કાર્યરત હોય તો જ તે શક્ય બને. ધીરજ એટલે બાળકને જવાબ માટે વિચારવા માટે પૂરો સમય આપવાની ઉદારતા અને કુનેહ એટલે જો લાગે કે જવાબ શોધવામાં વધુ વાર થઇ તો તે જવાબની નજીક લઇ જવા માટે કલુ આપવાની કુનેહ. પરંતુ જયારે વધુ સમયના અંતે પણ બાળક શોધી ન શકે ત્યારે ફક્ત જવાબ કહી છોડી દેવાને બદલે આ જવાબ કેમ અને કેવી રીતે -  તે કહેવું ખુબ જ મહત્વનું છે. કારણ કે પ્રશ્નનો જવાબ મળવો એ તો ફક્ત માહિતી છે. તે મળી જવાથી બહુ ફર્ક પડે કે ન પણ પડે પણ જવાબ કેમ અને કેવી રીતે એ જયારે સમજાવી છીએ તે તેને આગામી પ્રશ્નો અને વધારે કહું તો આગામી અભ્યાસકાળમાં શીખવા અને શોધવા માટે મથવાની પ્રક્રિયામાં આપણી ગરજ સારે છે. અને જો એકવાર બાળક ઉકેલ શોધવાની કળા શીખી જાય તો પછી તે ક્યાંય અટકશે નહિ તે અમારી ગેરંટી.  

તમને ખબર છે ?

આપણા ફેમિલી ડોક્ટર ઘણીવાર સલાહ આપતાં હોય છે કે નાની નાની બીમારીઓમાં દવા ગોળી લેવાનું ટાળો. તેના માટેનું કારણ એ પણ એ આપે છે કે આપણું શરીર એક ઑટો-રિએકટર છે. જેમ આપણા આ કોંપ્યુટરમાં ટ્રબલ શૂટ જાતે જ ટ્રબલ દુર કરવા લાગી જય છે તેમ આપણા શરીરમાંના બીમારીના કેટલાક કોયડા શરીર જાતે જ ઉકેલી નાખતું હોય છે. મજાની વાત એ પણ છે કે જયારે જયારે શરીર ઉકેલ માટે મહેનત કરે એમ એની પ્રતિકારક શક્તિ વધતી જતી હોય છે. જો આપણે બીમારી સામે શરીરને મથામણ કરવા દેવાની જગ્યાએ જેવી આપણે દવા ગોળી વડે શરૂઆત કરી દઈએ છીએ તરત જ રોગ પ્રતિકાર શક્તિ વધવાનું કામ પણ બંધ થઇ જતું હોય છે અને શરીર દવા ગોળી ભરોસે થઇ જાય છે. જો વ્યક્તિ આગોતરી કાળજીથી ડોક્ટરની ટીપ મુજબ પોતાની ઇમ્યુનિટી વધારવા કસરત વગેરેના ઉપાયો કરી લે છે. તો તે વ્યક્તિ પછીથી દરેક સમયે બીમારી સામે લડવાની શક્તિ મળી રહે છે. બાળકના શિક્ષણનું પણ આવું જ છે.

આપણે બાળકોને જયારે કોઇપણ વિષયવસ્તુની જરૂરીયાત મુજબની સમજ આપીએ છીએ પછી તેને તે અંગેનો કોયડો આપીએ છીએ. એ તેના મગજને મથામણ પેદા કરાવવા માટેની કસરત છે. આ મથામણ સમયે બાળકોનું મગજ જેટલું વધારે વિચારે છે તે જ શરીરની રોગ પ્રતિકારક શક્તિની જેમ મગજની તર્કશક્તિ પેદા કરે છે. આ પેદા થયેલી તર્ક શક્તિ બાળકના મગજમાં સેવ રહી હવે પછી મળનારા એવા જ પ્રકારના કોયડા સમયે કામ લાગે છે. છે ને પેલા વેક્સીન જેવું જ ? 

કોરોના એ આપણને ઘણું શીખવ્યું એમાં એક આ પણ છે... કે જો બાળકોને વર્ગખંડોમાં જાતે મથવા દીધા હોત તો લોકડાઉન સમયે હોમલર્નિંગમાં જાત મથામણ વડે જાતે જ શીખી રહ્યા હોત.    

“કોઈ જુએ કે ના જુએ.. હું મને જોઉ છું.” 👀

 

“કોઈ જુએ કે ના જુએ.. હું મને જોઉ છું.” 👀

Å હેલ્લો, નીવ...તારે ગણિતની કસોટી લખાઈ ગઈ?”

Å “હા, સર.” (આના જવાબ અને અવાજ બંને સોફ્ટ જ હોય.)

Å “તો, આજે સાંજે સામાજિક વિજ્ઞાનની કસોટી લખી શકીશ?”

Å “કેમ સર?”

Å “તો, કાલે તારે સ્પેશિયલ આપવા ના આપવું પડે.. સવારે શાંતિલાલ સાહેબ લેતા આવે.”

Å “ના, સર. મે તારીખ લખી દીધી છે. અને એટલે એ જ તારીખે જ સામજીકની કસોટી લખીશ. આપવા આવી જઈશ.

બાળકોએ કેટલી બારીકીથી બાબતો પકડી છે તેના દર્શન અમને હવે થઈ રહ્યા છે. અમને એમ હતું કે એક દિવસમાં બધી કસોટી લખી દે તેના કરતાં રોજ એક એક લખે તો સારું.. (જેમ આપણને ડેડલાઇન નથી ગમતી તેમ તેમને ય ના જ ગમતી હોય ને !)  નીવ માટે આ ત્રણેય કસોટી લખવાનો કુલ સમય  બે કલાકથી વધુ ના હોય. એટલે તેને ઈછયું હોટ તો એ લખીને મોકલી શક્યો હોત, પણ તેણે બીજા ગામમાંથી સ્પેશિયલ કસોટી આપવા આવવાનું પસંદ કર્યું. ત્યારે સમજાય કે એકવાર નિશ્ચિત થયેલી બાબતોને બાળકો તેમની જરૂરિયાત મુજબ તોડતા કે મરોડતા નથી.

બાકી સામાન્ય રીતે આપણે સૌ (મોટેરાઓ)

• નિયમનું પાલન કરવું કે ના કરવું ?
• કયા નિયમનું પાલન કરવું?
• ક્યારે પાલન કરવું અને ક્યારે ના કરવું?

તેનો આધાર તેમાં આપણે શું કરવું પડશે ? અથવા આપણને શું ફાયદો થશે તે મુજબ કરીએ છીએ. નિયમો જ નહીં આપણે તો દરેક બાબતમાં આપણને અનુકૂળ હોય તેવા અર્થઘટનો કરવા માટે ટેવાયેલા છીએ. અને તેથી જ  સામૂહિક કાર્યોમાં કેઓસ સર્જાય છે. કારણકે નિયમોની જરૂર માત્ર સામૂહિક જીવન માટે જ હોય છે. આવા સામૂહિક નિયમોમાં આપણે મોકો મળે એટલે તેમાંથી છીંડા શોધી અને તે નિયમને પોતાને અનુકૂળ બનાવવા માટે તત્પર બની છીએ. આમ કરવાથી સમાજની સામૂહિક ચેતનાને ધક્કો વાગે છે.. એ આપણને દેખાતું નથી. અને તેનાથી સમાજમાં જુદા જુદા તબક્કે અસંતોષ ફેલાતો જ રહે. કારણકે આ તો રોલર કોસ્ટર છે આજે જે ઉપર છે તે આવતીકાલે નીચે હશે ને જે નીચેથી ઉપર આવશે તે પછી પોતાની શક્તિઓનો ઉપયોગ નિયમમાં અનુકૂળતા શોધવા કરશે.

     ગયા માસની એકમ કસોટીમાં નિકુલ અને તરુણ જે ચોવીસ કલાક સાથે હોય તેવા ભાઈબંધ અલગ અલગ બેસી લખતા હતા. તો એકને ગીત ગાવાનું હોય તોય બીજીએ એની સાથે મૂંગા મૂંગા ઊભા તો થવાનું જ હોય એવી બે બહેનપણીઓ ભારતી અને મમતા એક જ ઓસરીમાં અલગ બેસી કસોટી લખતી હતી. કોઈ જોનાર ના હોય અને છતાં સામૂહિક હિત માટે નક્કી થયું હોય તેનું જતન કરતાં આવા બાળકોને જોઈએ ત્યારે શાળાએ કરેલી હ્રદયની કેળવણીનું મૂલ્યાંકન થઈ જાય છે. બીજી ઓકટોબરે વાવેલા ગાંધી આમ ફુટ્યા કરે છે.. ફૂટતા રહે.