નાગરિક ઘડતર - તેજસ્વિનાવધીતમસ્તુ મા વિદ્વિષાવહૈ

નાગરિક ઘડતર - તેજસ્વિનાવધીતમસ્તુ મા વિદ્વિષાવહૈ

આધુનિક જ્ઞાનના ખળભળાટ મચાવતા દરિયામાં, જ્યાં નવાં નવાં સપનાંઓનું સંવર્ધન થાય છે અને વ્યક્તિગત મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ ઊછળતી હોય છે, ત્યાં એક સ્થળ છે જે સાથે જીવવાના ભવિષ્યને આકાર આપે છે – એ છે શાળા.બાળકો અને કિશોરોના મગજને કેળવવાની મોટી જવાબદારી આપણી (શાળાઓની) છે. કઠોપનિષદ વર્ણવે છે તેવું –

ૐ સહ નાવવતુ, સહ નૌ ભુનક્તુ, સહ વીર્યં કરવાવહૈ, તેજસ્વિનાવધીતમસ્તુ મા વિદ્વિષાવહૈ

ૐ શાન્તિઃ શાન્તિઃ શાન્તિઃ

તો જ શક્ય બને જો સૌ લોકશાહીને શાસન માટેની એક પદ્ધતિને બદલે જીવનશૈલી બનાવે.

શાળાઓમાં લોકશાહી કાર્યપ્રણાલી એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે દરેક વિદ્યાર્થી પોતે આ વિશ્વમાં સમાવિષ્ટ અને મૂલ્યવાન છે તે અનુભૂતિ કરે. તે સામાજિક રૂઢિઓ અને સ્ટીરિયોટાઇપ્સને પાર કરે. જ્યારે વિદ્યાર્થીઓ તેમનાં મંતવ્યો રજૂ કરવાની, નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં યોગદાન આપવાની અને વર્ગખંડની પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેવાની તક મેળવતા થઈ જાય ત્યારે તેઓ શિક્ષણ પર “ownership”ની  ભાવના વિકસાવે છે. આ ઇન્ક્લુઝિવ વાતાવરણમાં, તેમનાં વિવિધ પરિપ્રેક્ષ્યો ખીલે છે, જે બધા માટે વધુ સર્વગ્રાહી અને સમૃદ્ધ શિક્ષણ અનુભવ તરફ દોરી જાય છે. લોકશાહી વિદ્યાર્થીઓને તેમની શૈક્ષણિક સફરને આકાર આપવા માટે સક્રિયપણે સામેલ કરીને જીવનભર ટકી રહે તેવા શિક્ષણ પ્રત્યેના પ્રેમને ઉત્તેજન આપે છે.

લોકશાહી વિવેચનાત્મક વિચારસરણી અને ખુલ્લા સંવાદના પાયા પર ખીલે છે. લોકશાહી તો જ ખીલે જો શાળામાં વિદ્યાર્થીઓને પ્રશ્નો પૂછવા, વિશ્લેષણ કરવા અને વિચારોને પડકારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે.  જીવંત ચર્ચાઓમાં ભાગ લઈને, જુદા જુદા દૃષ્ટિકોણની શોધ કરીને અને પોતાનું અને અન્યોનું મૂલ્યાંકન કરીને, વિદ્યાર્થીઓ જટિલ વિચારો કરવાની કુશળતા વિકસાવે છે. લોકશાહી રીતે ઘડાયેલી કાર્યપ્રણાલી તેમને પુરાવા આધારિત તર્કનું મહત્ત્વ, તાર્કિક દલીલોની શક્તિ અને નિર્ણયો લેવાની ક્ષમતા કેળવવામાં મદદરૂપ થાય છે – 21મી સદીમાં આ એક એક અનિવાર્ય કૌશલ્ય છે.

વિદ્યાર્થીઓ ટીમવર્ક અને વાટાઘાટો કરવાના નવા નવા ઉપાયો શીખે છે. દરેક જગ્યાએ એને મળેલાં હક અને ફરજો પ્રત્યે જાગૃત બને છે અને તેથી જ દેશના નાગરિક તરીકેની વિભાવના પણ કેળવે છે. લોકશાહીમાં પરાનુભૂતિ ખીલવવાની શક્તિ પણ છે. લોકશાહી ઢબે નિર્ણયો લેતી શાળામાં, વિદ્યાર્થીઓને વિવિધ પરિપ્રેક્ષ્યો જોવાનું, તેમના સાથીદારો સાથે સહાનુભૂતિ દર્શાવવાનું અને અન્ય લોકો સાથે કરુણા અને સમજદારીથી વર્તવાનું શીખવા મળે છે.

સૌથી અગત્યનું તેઓ પોતાનાં મંતવ્યોથી જુદાં અથવા વિરુદ્ધ મંતવ્યો ધરાવતાં વ્યક્તિઓને સાંભળવાનું કૌશલ્ય ખીલવે છે. તેઓ એ બાબતમાં સાહસિક બને છે કે ગઈકાલે જે બાબતમાં તેઓ વિશ્વાસ ધરાવતા હતા તેમાં આજે જો કોઈ ફેરફાર આવે તો એ સ્વીકારી પોતાના વર્તનમાં તેને આમેજ કરી શકે છે.

દર વર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ શાળાસંચાલન કરવાની જવાબદારી વિદ્યાર્થીઓને સોંપવા માટે જૂથવિભાજન અને તેમના લીડર અને ઉપલીડરની ચૂંટણી દરમિયાનનાં દૃશ્યોમાં જ જાણે શાળાની વિચારસરણીનો સાર ઝળકવા લાગ્યો.

જોઈએ આપણી શાળાના ચાર સ્તંભ સમાન આ ચાર જૂથની રચના સમયના દૃશ્યોને!

video