પ્રક્રિયા પરિણામ રચે છે.

પ્રક્રિયા પરિણામ રચે છે.

જેમ્સ ક્લિયર એમના પુસ્તક  ઍટોમિક હેબિટ્સમાં કહે છે. :

આપણે ત્રણ સામાજિક જૂથોની આદતોનું અનુકરણ કરીએ છીએ : નજીકની વ્યક્તિઓ (પરિવાર અને મિત્રો), સમૂહો (સમાજ કે જ્ઞાતિ), અને પ્રભાવશાળી લોકો (દરજ્જો અને પ્રતિષ્ઠા ધરાવતા). આપણે એવી આદતો અપનાવીએ છીએ કે જે આપણી આસપાસના લોકો દ્વારા વખાણવામાં આવતી હોય અને તેના માટે બધાની સહમતિ હોય, કારણ કે આપણે સમૂહને અનુકૂળ થવા ઇચ્છીએ છીએ.

        આ સ્થિતિમાં કોઈ વ્યક્તિને તેના જીવનમાં બદલાવ લાવવા માટે પ્રેરિત કરવામાં એ જે સ્થિતિમાં રહેતી હોય એ સૌથી મોટો અવરોધ હોય છે. ખાડામાંથી નીકળવાનો પ્રયત્ન કરતાં દેડકાની વાર્તા આપણને ખબર જ છે. જેવો કોઈ એક દેડકો એમાંથી બહાર નીકળવાનો પ્રયત્ન કરે કે બીજા દેડકાઓને લાગે કે તેને નુકસાન થશે એટલે તે બધા ભેગા થઈને તેને અંદર તરફ ખેંચે છે. અને ખેંચાખેંચીમાં જે સાંભળી શકતો નથી એવો દેડકો બહાર નીકળી જાય છે. આ અજાણે થતી ક્રિયા છે એ માટે સમૂહમાં દ્વેષ જ હોય એ જરૂરી નથી.

કોઈક સ્થિતિમાં રહેવાની આ ટેવ - કોઈ ક્રિયા સતત ચાલુ રાખવાની ટ્રીક તોડી નાખવા માટે વિમાનના નિયમોને અનુસરવું પડે. જે બદલાવ આપણે ઇચ્છતા હોઈએ એ બદલાવ માટે કઈ દિશામાં જવાનું છે ? - એ વિચારી પ્રથમ કદમ લઈ લેવું પડે. દરેક બદલાવની એક પ્રક્રિયા હોય છે. એ પ્રક્રિયાના પગલાં વિચારી કાર્ય શરૂ કરવું જોઈએ. જેમ કે તમારે ફિટનેસ મેળવવી છે - તો નિયમિત કસરત કરવી અને તે પણ રોજેરોજ અડધો કલાક કસરત કરવી - એવો આપનો ગોલ હોય ! પરંતુ જો તમે આજે જરા પણ કસરત નથી કરી રહ્યા તો એ ક્યારેય શક્ય બનવાનું નથી કે તમે આવતીકાલે 30 મિનિટ કસરત કરી તેની તે જ સ્ટ્રીક ચાલુ રાખી શકશો. (આ સ્ટ્રીક શબ્દ વિષે સ્નેપ ચેટ વાપરતા યુવાનોને પૂછજો.) આ સ્ટ્રીક તો જ ચાલુ રહે જો એ આપણી પહોંચમાં હોય અને આપણને ચેલેન્જ પણ કરતી હોય. એના માટે વેગોસ્કીએ zone of proximal development ની થિયરી આપી છે.

દાખલા તરીકે તમે 25 વર્ષના યુવાન છો અને સરસ રીતે ક્રિકેટ રમી શકો છો.  એવામાં તમને જો ફળિયાના સાતઆઠ વર્ષનાં બાળકો સાથે ક્રિકેટ રમવાનું કહેશે તો તમે રમશો ખરા, પરંતુ એ બાળકોનું મનોરંજન કરવા માટે ! આ રમત તમને ચેલેન્જ કરી શકશે નહીં.  એ જ રીતે અચાનક તમને આંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ રમતા હોય એ ટીમમાં રમવાનું કહેશે તો પણ એ તમને તમારી પહોંચની બહાર જણાશે.

ઝોન ઑફ પ્રોક્સિબલ ડેવલપમેન્ટની થિયરી મુજબ જો તમારે કોઈ કાર્યને સતત ચાલુ રાખવું હોય, તો એ કાર્ય તમને ચેલેન્જ પણ કરતું હોવું જોઈએ અને સાથે સાથે તમારી પહોંચમાં છે એવું તમને લાગતું પણ હોવું જોઈએ. આટલું લાગ્યા પછી તે માટેના પ્રક્રિયા અને પગથિયાં નક્કી કરી લેવાં જોઈએ.

·       શાળામાં વિદ્યાર્થીઓને શાળાનું સંચાલન કરે. - તેઓ જ નિર્ણયો લે.

·       તેઓને શાળામાં આવતી વખતે કોઈ પણ પ્રકારનો ભાર ન અનુભવાય.

·       શાળાના સમગ્ર કેમ્પસ અને તેનાં સંસાધનોનો તેઓ તેમને યોગ્ય લાગે તે રીતે ઉપયોગ કરે. -એ ઉપયોગ કરતી વખતે સામૂહિક શિસ્તના નિયમો તારવે.

        આ પ્રક્રિયા શાળામાં સતત ચાલતી રહી તેનાં પરિણામો હવે ધીમે ધીમે મળતાં થયાં છે.  થોડાંક વર્ષો પહેલાં કોઈ પણ માટે ભણવું એ સાવ નગણ્ય બાબત હતી, એ ધીમે ધીમે સૌની પ્રથમ જરૂરિયાત બનતી ગઈ છે.  આ બદલાવ કળીમાંથી ફૂલ બને એ પ્રકારનો છે: એટલે ક્યારે શું બન્યું એ સ્પષ્ટ રીતે કહી શકાય નહીં ! પરંતુ બંને સ્થિતિ જોનાર આ બાબતને સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકે છે.  જે સમાજ પાઘડી ઉતારીને અમને કહી દેતો હતો કે ‘સાહેબ છોડિયુંને શું ભણાવવી છે?’ એ ગામ-સમાજ એકત્ર થઈને કોઈ દીકરીના ભણતરને વધાવી લે ! એ ઘટના આ કળીમાંથી ફૂલ બનવાની જ ઘટના છે. એ  ઘટના પ્રક્રિયાઓનાં પગથિયાં જાળવી પ્રક્રિયા સતત ક્રિયાન્વિત રાખવાનું ઉદાહરણ છે.

 આ જ પ્રક્રિયાઓ વર્ગમાં,વર્ગ બહાર, ઘરે, સમાજમાં ફેલાતી જાય છે અને જે જે પરિણામો મળે છે તે બધાંમાં અમને એનાં ઉદાહરણો લાગે છે.  કોમન એન્ટ્રન્સ ટેસ્ટ, નેશનલ મેરીટ કમ સ્કોલરશીપ, જ્ઞાનસાધના, ખેલ મહાકુંભ કે અન્ય કોઈ એવી સ્પર્ધાઓ કે જેમાં પરિણામો જોઈ શકાય છે; ત્યાં શાળા તરીકે અમને અમારી પ્રક્રિયાઓનું પ્રતિબિંબ દેખાય છે. આવા દરેક પરિણામ વખતે અમે શાળા તરીકે રિફ્લેક્ટ કરીએ છીએ કે આ પરિણામ સુધી પહોંચવા માટેનું પહેલું પગથિયું કયું હતું અને એ દરેક પગથિયે મળેલી એ પ્રક્રિયાની મોજ સૌને પ્રેરિત કરતી રહે છે !

જોઈએ કેટલીક પ્રક્રિયાઓનાં પરિણામોની ઝલક ! > દર વર્ષની જેમ સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષામાં રાજ્યના સંભવિત મેરિટમાં સ્થાન પામનાર ધોરણ 5 અને ધોરણ 8નાં બાળકો