ઓનલાઈન હો યા ઓફલાઇન : હાથ લગે વોહી જ્ઞાન.

ઓનલાઈન હો યા  ઓફલાઇન : હાથ લગે વોહી જ્ઞાન.

આપણે એક પછી એક પડકારોને ઝીલતા ગયા. ક્યાંક પડકારોએ આપણને થોડીવાર માટે હતાશ કર્યા તો ક્યારેક આપણને એ પડકારો સાવ સહેલા લાગ્યા.

બધી બાજુએ જ્યારે બચી જવાની હવા ફેલાયેલી હતી ત્યારથી આપણે “એ બચ્ચાઓને બચાવી લેવાના મોડ” માં છીએ. જેને જે સૂઝયું એણે એના તરફથી એ આ યજ્ઞમાં હોમ્યું. શિખવાના નવા માધ્યમો ઊભા થયા. ટેકનિક બદલાઈ પણ એક વાત હજુ ત્યાંની ત્યાં જ છે કે “બચ્ચે તો કર કે દેખે તબ હી શીખે.” શાળામાં જ્યારે તમારું શિક્ષણ કાર્ય મોટાભાગે પ્રાયોગિક કાર્ય આધારિત હોય: જેમાં તેમણે પ્રવૃતિઓ કરી જોવાની હોય, તેના વિષે જૂથમાં બેસી ચર્ચા કરવાની હોય, કોઈને પૂછવાનું હોય, પુસ્તકમાં લખ્યું હોય એ અને શિક્ષકે કહ્યું હોય એ બધામાં નવા નવા સવાલ ઊભા કરવાના હોય. એ સવાલોના જવાબ માંથી ફરીથી બીજા સવાલો  કરવાના હોય,  પુસ્તકમાં જેમ લખ્યું હોય તે પ્રમાણે વસ્તુ બનાવી જોવાની હોય અને એ બનાવતા બનાવતા પુસ્તકમાં કઈ ખામી છે અથવા તો આપણે બનાવવામાં શું ભૂલ કરી તેના વિશે આમને સામને બાખડવાનું  હોય.  

આવા જૂથમાં બેસીને કરવાના કામ માટે  મોબાઈલનો સ્ક્રીન હોય એવા વખતમાં શીખવાનું શક્ય કેવી રીતે બનાવવું ? સમય જેમ જેમ અમને ઘડતો ગયો તેમ સમજાયું કે “યેસ, આ તો એક નવી જ ટેકનિક મળી રહી છે.”  

જે પ્રવૃત્તિઓ  શિક્ષક તરીકે અમારે તેમને સમજાવવાની હતી અને આટલા વર્ષોમાં એ લગભગ પરંપરા જેવુ થઈ ગયું હતું કે જૂથ કાર્ય શરૂ કરતા પહેલા શિક્ષક તેના માટેની સૂચનાઓનો સેટ આપે.  કોરોના પછી આ બાબતમાં કંઈ થઈ શકે તેમ નહોતું એટલે પુસ્તક માં જે લખ્યું છે તેનું અર્થગ્રહણ કરાવવા પર વધારે ધ્યાન આપવામાં આવ્યું. ઓનલાઈન ક્લાસ હોય કે વોટ્સેપ વડે મોકલાતું  ગૃહકાર્ય.  બંનેમાં શું છે ? તેનો અર્થ શું થાય ? અને એ વાંચીને તમે શું કરશો ?  આ બાબતોની શક્ય તેટલી વધુ સ્પષ્ટતાઓ તેમના મનમાં થાય તેવા પ્રયત્નો કરવા પડયા. અને તેનાથી એક નવો રસ્તો મળ્યો કે જો તેમને આ પાઠ્યપુસ્તક છે અને આ ભણવાની પ્રવૃત્તિ છે તેવું લાગવા દેવું ન હોય તો પાના પરની પ્રવૃત્તિ બીજા કોઈકે કેવી રીતે કરી છે તેના વિશે કહી - 

ü  શું તેઓ તેમ કરી શકશે ?

ü  કેવી રીતે કરશો ?

ü  શું મુશ્કેલી પડશે ? 

üક્યાંથી મદદ મળશે ?

ü  જેવા પ્રશ્નો સાથે છોડી દેવા અને પ્રવૃત્તિ પૂરી કરે પછી... 

ü  તેમણે તે કેવી રીતે કર્યું ?

ü  શું મુશ્કેલી પડી ?  

ü  કોના દ્વારા મદદ મળી ?

....જેવા પ્રશ્નો સાથે રિફલેશન  કરાવવું આવી એક વધુ અસરકારક ટેકનીક અમલમાં આવી ( જાણતા અને સમજતાં હોવા છતાં પણ આ સ્થિતિના કારણે જ આ નું અમલીકરણ મોટાપાયે થઇ  શક્યું.) 

વિજ્ઞાનના નાના મોટા રમકડા હોય કે સામાજિક વિજ્ઞાનમાં આપણા ક્રાંતિકારીઓ પાસેથી કંઈક શીખવા ની વાત હોય, ગણિતમાં એક ચતુર કાળમાં સમાયેલા બે ત્રિકોણ હોય કે અંગ્રેજીમાં અજાણ્યા માણસ સાથે વાતચીત કરવાની હોય, લીસી સપાટી અને ખરબચડી સપાટી પર ગતિને માપવાની હોય કે વાહનો સ્પીડોમીટર કેવી રીતે કામ કરે છે તે જાણવાનું હોય, ગતિ  અચળ રાખવા માટે શું કરવું પડે તે જોવાનું હોય, આલેખ દોરવા નો હોય કે દોરેલા આલેખને સમજવાનો હોય; પવનનો વેગ માપવાનો હોય કે પવનની દિશા જાણવી હોય. આ બધા માટેની પ્રવૃતિઓ પુસ્તકમાં તો હોય જ છે. તેઓ જ્યારે શાળામાં આવતા હતા ત્યારે આપણી સૂચનાઓ પછી તેઓ તે કરી પણ જોતા હતા  અત્યારે કે તેઓ આ બધું જ કરી જુએ છે પણ હવે તેમના માથા પરથી આપણી એ સુચનાઓનો ભાર પણ નીકળી ગયો છે અને એટલું મગજ વધારે ખુલ્લી રહ્યું છે કે આખા કાર્યને પાર પાડવા માટે આપણે કઈ કઈ બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી પડશે સંસાધનો એમના પોતાના છે કઈ વસ્તુ ક્યાંથી કેવી રીતે મળી શકે એમ છે એ બધી જ વસ્તુઓનો ઉકાળો તેઓ હવે જાતે મેળવે છે હવે તેઓ આ પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે ભાંગફોડ થાય ત્યારે પહેલા શાળામાં મળતી તેવી શાબાશી અથવા કંઈ વાંધો નહીં એવા શબ્દો ના બદલે એ ફિકર કરતા થયા છે કે હમણાં નાચો મમ્મી-પપ્પા જોશે તો શું કહેશે આમ આપોઆપ વધુ કાળજી રાખવાનો ગુણ પણ વિકસી રહ્યો છે.. 

અહીંયાં કેટલાક ફોટોગ્રાફ્સમાં એવા ઉદાહરણો જોઈ શકશો. આપણે સમજી શકીશું કે ઓનલાઈન હોય કે ઓફલાઈન મહત્વની વાત હાથ વડે કંઈક કામ કરવું એ છે.