આવ, ભાણા, આવ ! ---શાહબુદ્દીન રાઠોડ

Let's make your children to feel the Real Humour.....

મારા નાના પુત્ર અફઝલે મને કહ્યું : ‘પપ્પા, મારે બૂટ લેવા છે.’
મેં કહ્યું : ‘બૂટની શું કિંમત છે ?’
અફઝલ કહે : ‘બસો ચાલીસ રૂપિયા અને વીસ રૂપિયા મોજાનાં.’
મેં તેને બસો સિત્તેર રૂપિયા આપ્યા અને કહ્યું, ‘લઈ લેજે બૂટ-મોજા અને વધે તે રાખજે.’ એક કલાકમાં એ બૂટ-મોજા લઈ પાછો આવ્યો. તેના ચહેરા પર આનંદ હતો. આંખોમાં ઉલ્લાસ. તરત નવાં બૂટ-મોજા પહેરી તે સ્કૂલે જવા રવાના થયો… એ સ્કૂલે ગયો અને હું શૈશવના સ્મરણોમાં સરી પડ્યો. અફઝલ જેવડી મારી બાર વર્ષની ઉંમર. એ અમારા ગામની નાનકડી મોચી બજાર – પાંચ-છ દુકાનો, તેમાં કામ કરતા જેઠામામા, દુદામામા, ભગતમામા – બધા મોચીને અમે મામા કહેતા. એ બજારમાં મેં બૂટ માટે જે ધક્કા ખાધા છે, જીવનમાં જે યાતના સહી છે, જે દુ:ખો વેઠ્યાં છે તેનાં સ્મૃતિમાં સંઘરાઈને પડેલાં ચિત્રો એક પછી એક મારા માનસપટ પરથી પસાર થવા લાગ્યાં.

સૌ પ્રથમ તો બૂટ માટે મારે વડીલો પાસે વિધીસર ડિમાન્ડ રજૂ કરવી પડતી. પ્રથમ ભાઈને – છોટુભાઈને, પછી અમીનાબહેનને, પછી મારી બા સમક્ષ હું રજૂઆત કરતો, પછી મારા બાપુજીને જણાવતો. પરિવાર સામેના અસ્તિત્વને ટકાવી રાખવાના મહાન પડકાર સામે મારી સમસ્યા સૌને સાવ ક્ષુલ્લક લાગતી, એટલે કોઈ લક્ષ આપતું નહીં. સાતમ-આઠમનો મેળો, તરણેતરનો મેળો, ગણેશોત્સવ, નવરાત્રિ, લગ્નગાળો, શાળાના પ્રવાસો વગેરે પ્રસંગો બૂટ પહેરવાના પ્રસંગો ગણી શકાય. દિવાળી, બેસતું વર્ષ વગેરે પર્વોમાં બૂટ પહેરીને મહાલવાની તીવ્ર ઈચ્છા થતી અને અવારનવાર માગણી નામંજૂર થવા છતાં હું નેપોલિયનની જેમ હિંમત હાર્યા વગર પ્રયાસો ચાલુ રાખતો.

આખરે મારા બૂટ ખરીદવાનો પ્રશ્ન સમગ્ર પરિવાર માટે એક જટિલ સમસ્યા બની જાય તેટલી હદે મારા પ્રયાસો પહોંચતા ત્યારે પરિવારના સમગ્ર સભ્યોની મિટિંગ મળતી. બૂટ કરતા કઈ-કઈ બાબતો વધુ મહત્વની છે તેની વિગતે ચર્ચા થતી. બૂટ મને અપાવવા જોઈએ તેનો સૈદ્ધાંતિક સ્વીકાર થતો, પરંતુ સમગ્ર પરિસ્થિતિની સમીક્ષા કર્યા પછી સરવાળે સર્વાનુમતે નક્કી થતું, ‘જૂના બૂટને રીપેર કરાવી, ફાટ્યા હોય ત્યાં થીંગડાં મરાવી, નવી સગથળી નખાવી, પોલિશ કરાવી, જોનાર ઓળખી ન શકે તેવા, નવા જેવા બનાવી દેવા.’ મને આ નિર્ણય સંભળાવવામાં આવતો. નિર્દોષ છૂટવાને બદલે પાંચ વર્ષની સાદી કેદની સજા સાંભળે એમ હું પરિવારનો નિર્ણય સાંભળતો.

‘મારા કરમે લખ્યું કથીર’ એમ વિચારી જૂના જોડા રીપેર કરાવી લેતો. પછી તો રીપેર કરાવી-કરાવી આડાંઅવળાં થીંગડાં માર્યા પછી જોડાનો મૂળ આકાર જતો રહ્યો હતો. છેલ્લે પિતાની પરવાનગીથી મેં સોમલને જોડા આપી દીધા. તેણે પણ પ્રથમ હાથમાં લઈ, પરીક્ષણ કરી, અમને પગે લાગી, વિનયપૂર્વક પાછા મૂકી દીધા, ત્યારે મારી નવા બૂટ માટેની માગણી પર મંજૂરીની મહોર મારવામાં આવી, ‘દુદામામાને ત્યાં જઈ પરમાણું નાખી આવજે.’ એવો હુકમ કરવામાં આવ્યો અને મારી ખુશીનો પાર ન રહ્યો.

ઉમંગમાં ને ઉમંગમાં હું દોડીને દુદામામાની દુકાને પહોંચ્યો અને કહ્યું : ‘દુદામામા, મારા બૂટ સીવવાના છે. મારા બાપુજીએ કહ્યું છે. મારે લાલ બૂટ સીવડાવવા છે.’ એકીશ્વાસે હું ઘણું બોલી જતો. દુદામામા મને ‘આવ, ભાણા, આવ’ કહી ચામડાં દૂર કરી બેસવાની જગ્યા કરી આપતા. પછી પિતાના, માતાના, ભાઈના – બધાના સમાચાર પૂછતા. હું કહેતો, ‘પણ પરમાણું (માપ) પહેલા લઈ લ્યોને !’ દુદામામા ટાઈફોઈડના દર્દીની ઝીણી-ઝીણી વિગતો ડૉક્ટર કાળજીપૂર્વક જાણી લે તેવી રીતે બૂટ અંગેની વિગતો મને પૂછીપૂછીને ધ્યાનમાં રાખતા. લાલ કે કાળા, વાઘરીવાળા કે વાઘરી વગરના, અણીવાળા કે ગોળ, બધું વ્યવસ્થિત પૂછી દુદામામા રેલવેનો એક તરફ લખાયેલો અને પાછળ કોરો એવો ચોપડો કાઢતા અને મને કહેતા, ‘લે મૂક, ભાણા, પગ’ હું પગ મૂકતો અને જાડી પેન્સિલથી દુદામામા પરમાણું લીટી દોરીને લઈ લેતાં. બૂટના પ્રોજેક્ટનો પ્રાથમિક તબક્કો આ રીતે પૂરો થતો.
હું પૂછતો : ‘હું બૂટ ક્યારે લઈ જાઉં ?’
તે કહેતા : ‘જો ને, ભાણા, આજે જાણે શનિવાર થયો. રવિ, સોમ, મંગળ અને જો બુધવાર પણ જાવા દે. એ ગુરુવારે લઈ જજે. વાર પણ સારો ગણાય.’

એ પાંચ દિવસ પસાર કરવા મારે માટે અસહ્ય થઈ પડતાં. વળી ગુરુવારની કલ્પના કરતાં આનંદ થતો. શનિથી બુધ સુધીના દિવસો પસાર થશે, ગુરુવાર આવશે – હું બૂટ લઈ આવીશ નવાનકોર, લાલ વાઘરીવાળા… પહેરીને હું નિશાળે જઈશ, છોકરા-છોકરીઓ જોઈ રહેશે… પાંચ દિવસ પસાર કરી ગુરુવારે હું ઉત્સાહમાં દુદામામાની દુકાને પહોંચતો અને કહેતો, ‘મારા બૂટ ? લાવો, મારા બૂટ જલદી આપી દો.’ પરંતુ મારી આવી ઉત્કંઠાની દુદામામા માથે કોઈ અસર થતી નહીં. કાયમની ટેવ પ્રમાણે તેઓ કહેતા, ‘આવ, ભાણા, આવ, છોટુમિયાં ક્યાં છે ?’
હું કહેતો : ‘દ્વારકા પાસે બરડિયા સ્ટેશન છે ત્યાં સ્ટેશનમાસ્તર છે.’
‘હાં, તો બરાબર…’ દુદામામાની લાંબી વાત શરૂ થતી : ‘અરે, ભાણા, હું તને કહેતા ભૂલી ગયો. અમે જાણે આખું કુટુંબ દ્વારકા જાત્રાએ ગયા’તા, એમાં દ્વારકામાં આવતાંકને છોટુભાઈ ભેગો થઈ ગયો. અરે, પણ અમને જોઈને શું ખુશ થયો છે ! મને કહે, ‘મામા, તમે આંઈ ક્યાંથી ?’ મેં કહ્યું, ‘આખું ઘર જાત્રાએ નીકળ્યા છીએ. હજી આ ગાડીમાંથી ઊતર્યાં જ છીએ.’ સાથે ગરમ ચા પી પછી મંદિરે દ્વારકાધીશનાં દર્શન કરાવ્યાં. આખું દ્વારકા ફેરવ્યાં અને છેલ્લે સ્ટેશને આવી ગાડીમાં સારી જગ્યા ગોતી બેસાડી દીધાં તે અમે સીધા આવતાં રિયાં, કાંઈ તકલીફ ન પડી. મોટો ઈ મોટો !’

દાદુમામા એવી લાંબી રસપૂર્વક વાત કરતા કે મને બૂટ ભૂલવી દેતા, પણ હું કહેતો, ‘પણ મારા બૂટનું શું ? બૂટ ઝટ આપોને !’
‘અરે ભાણા, ઈ જ તો તને કહું છું. આ જાત્રામાં થોડા દિવસ કામ નથી થયું, એમાં રહી ગયા છે. કામ તો, ભાણા, આખી જિંદગી કરવું જ છે ને ? પણ જો શુક્ર, શનિ, રવિ – એ સોમવારે લઈ જજે, બસ ?’ હું રોવા જેવો થઈ જતો. ‘તમે ખોટેખોટા ધક્કા ખવરાવો છો ! બૂટ સીવતા નથી !’ આવો બબડાટ કરી ભગ્યહૃદયે દરવાજો વટી જતો, ફરી મારી જાતને ઉત્સાહમાં લાવવા પ્રયત્ન કરતો : ‘આટલા દિવસ ગયા, ત્રણ દિવસ વધુ, એમાં શું ?’ પાછો હું દાદુમામાની દુકાને જતો.
‘તમે સોમવારે લઈ જવાનું કહ્યું હતું. આજે સોમવાર છે.’
દુદામામા કહેતા : ‘અરે ભાણા, બેસ તો ખરો ! હં…. આ તારાથી મોટો શું કરે ?’
હું કહેતો, ‘અત્યારે પરશુરામ પોટરીમાં નોકરી કરે છે.’
બસ, આટલું સાંભળતાં દુદામામાની વાત શરૂ થતી : ‘અરે ભાણા, કરીમભાઈ તે કાંઈ ભજન ગાય છે… બધાં જૂનાં ભજન – ગંગાસતી અને પાનબાઈનાં, રવિસાહેબ અને ખીમસાહેબનાં ! મોટો ભજન ગાય છે એ મને ખબર નહિ. મેં તો હમણાં અસ્થળની જગ્યામાં સાંભળ્યાં.’ હું અધીરો થઈ દાદુમામાને વચ્ચે અટકાવી કહેતો :
‘અરે, પણ મારા બૂટ આપી દો ને !’
‘હવે ભાણા, તારુંય રિયું ને મારુંય રિયું. એ શુક્રવાર પાકો. જા, હવે વેણ ફરે તો કેજે. બસ ?’ આમ મને ફરી વાયદો આપવામાં આવતો. હું આક્રોશ ઠાલવતો : ‘જોજો, હું બૂટ લીધા વગર જાવાનો નથી. ન સીવવા હોય તો ના પાડી દ્યો, પણ ધક્કા ખવરાવી-ખવરાવી તોડી નાખો મા ?’
દુદામામા કહેતા, ‘તું નારાજ થા મા, ભાણા, હવે શુક્રવારનો શનિવાર ન થાય, બસ !’ આમ બધું પાકે પાયે કરી હું દરવાજા સુધી પહોંચતો ત્યાં ‘એ ભાણા’ એમ હાંક મારી દુદામામા મને પાછો બોલાવતા, ગંભીર થઈ મને કહેતા, ‘જો ભાણા, ઉઘાડા પગે આવજે અને બૂટ પહેરીને જજે.’ આટલી સૂચના મળતા હું એટલો લહેરમાં આવી જતો કે ઉમંગમાં ને ઉમંગમાં કુંવરજી વાઘરીની દુકાન વટી ગયા પછી મને યાદ આવતું કે ‘છ મહિનાથી હું ઉઘાડે પગે તો છું જ !’

શુક્રવારે દુદામામા હવે શું બહાનું કાઢે છે તેનો પ્રથમ વિચાર કરીને, માનસિક રીતે તૈયાર થઈને હું એમની દુકાને પહોંચ્યો. એ કાંઈ કહે તે પહેલાં મેં કહ્યું, ‘લાવો બૂટ.’
દુદામામા કહે, ‘ભાણા, કાળા કરવા છે કે લાલ ?’
હું ક્રોધમાં ધ્રૂજવા માંડતો : ‘અરે તમને દસ વાર કીધું છે લાલ કરવાના છે ! પહેલે દિવસે જ નક્કી થયું છે ને અત્યારે પૂછો છો કે લાલ કરવા છે કે કાળા ?’
દુદામામા કહે : ‘હું તો લાલ કરતો’તો, પણ પછી થયું : ફેશન કાળાની છે એટલે થયું : ભાણાને પૂછી પછી આગળ વધવું.’
‘અરે લાલ….લાલ….લાલ… હવે કાંઈ’ હું બોલીને ભાગતો અને ‘ભાણા, સોમવારે લઈ જજે.’ એવી સૂચના સાંભળતો ઘેર આવતો.

વળી સોમવારે પહોંચીને હું કહેતો, ‘લાવો બૂટ.’
દુદામામા સામે દીવાલ પર ઓઠામાં રાખેલ જોડ બતાવી કહેતા, ‘જો રહ્યા.’
હું જોઈ રહેતો…. લાલ, ચમકતા, અણીવાળા, વાઘરીવાળા… હું ઓઠા સાથે બૂટ લઈ જવા અધીરો થઈ આગળ વધતો, ત્યાં દુદામામા કહેતા, ‘ભાણા, બે દિવસ ઓઠામાં રાખવા પડશે, નહિતર શું થશે – તને ડંખ પડશે સમજ્યો ?’ મને તેમની વાત વાજબી લાગી. મેં કહ્યું, ‘રાખો ઓઠામાં, બસ ? બે દિવસ પછી આવીને હું લઈ જઈશ.’ બે દિવસ પછી હું ગયો તો બૂટ પણ નહીં અને ઓઠું પણ નહિ. મેં કહ્યું :
‘ક્યાં છે મારા બૂટ ?’
‘અરે, ભાણા ! કહી દુદામામાએ શરૂ કર્યું : ‘વાત જાણે એમ થઈ કે સીતાપુરથી મગનભાઈનો સુરેશ આવ્યો’તો, ઈ આ બૂટ જોઈ ગયો. બસ, સુરેશે હઠ લીધી, ‘મારે તો આ જ બૂટ જોઈએ.’ તે શેઠ ફુલજીભાઈને મોકલ્યા. સુરેશ હારે આવ્યો ને બૂટ લઈ ગયો. મને થયું કે ભાણાને આથી સારા બનાવી દઈશ. હવે તો જો, પરમ દિવસે મંગળવારે લઈ જજે. બે દિવસ આમ કે આમ….’

વળી દુકાને હાજર થયો ત્યારે દુદામામાએ એ જ સ્વસ્થતાથી, એ જ શાંતિથી મેડામાંથી ચોપડો ઉતાર્યો, ખોલ્યો, મારી સામે મૂકી કહે : ‘મૂક, ભાણ, પગ.’ હું અવાચક થઈ ગયો. આંખે અંધારા આવી ગયા. મારો અવાજ ફાટી ગયો : ‘શા માટે ?’ એટલું જ બોલી શક્યો.
‘એ આગલું પરમાણું (માપ) હાથવગું નથી રિયું. મૂળ વાત આમ હતી. હું તને કહી નો’તો શકતો. મને એમ કે ભાણો ખિજાશે.’ આ રીતના બહાના અને મારા અવિરત ધક્કાને અંતે આઠ મહિને મને બૂટ મળતા. મારી આકરી તપશ્ચર્યાનો અંત આવતો. દુદામામા સાચે જ મને બૂટ આપતા. વડીલોની બારોબાર મળેલી સૂચના મુજબ એક આંગળ મોટા સિવાતા, જેથી બે વર્ષ ચાલે. પણ મને તો બૂટ મળ્યાનો અનહદ આનંદ થતો. એ પહેરીને હું નીકળતો ત્યારે મને બજાર સાંકડી લાગતી. જો કે મેળા, લગ્નગાળો, પરીક્ષા, દિવાળી એવા બૂટ પહેરવાના શુભ પ્રસંગો તો વીતી જતા, પણ છેવટે બૂટ મળ્યાના આનંદમાં અગાઉનો વિષાદ નાશ પામતો.

Thanks 2Read gujarati!!!