Masti Ki Pathashala @NavaNadisar: અવસ્થા અને વ્યવસ્થા

અવસ્થા અને વ્યવસ્થા

તહેવાર અને તેમાંય બાળકોની મોજનો તહેવાર હોય ત્યારે તેઓને સપનાંય એ તહેવારનાં આવે. એમાં, પતંગોત્સવ મોટાભાગના બાળકોમાં વધુ સ્વપ્નપ્રિય છે. મોટેરાં તરીકે આપણે સૌએ, જ્યારે જ્યારે આવા પ્રકારના તહેવાર આવે ત્યારે પોતાના બચપણને ફરી તટસ્થતાપૂર્વક યાદ કરી લેવું જોઈએ. સૌથી સારો ઉપાય તો એ છે કે એ બચપણને ક્યારેય ભૂલવું જ ન જોઈએ પરંતુ અવસ્થા અને વ્યવસ્થા બંને થઈને આપણને આપણા બચપણથી દૂર લઈ જઈ શકે છે. બાળકો સાથે જ્યારે આપણે જીવતાં હોઈએ, કાર્ય કરતાં હોઈએ ત્યારે બચપણની એ સંજીવની ફરી મેળવી લેવી પડે. જેમ એક વાયકા મુજબ નોળિયો સાપ સાથે લડતી વખતે જ્યારે જ્યારે પોતાને થોડો અશક્ત અનુભવે ત્યારે તે દોડીને પાછો જઈ નોળવેલ સૂંઘીને પાછો આવે છે. એ નોળવેલને સૂંઘ્યા પછી ફરી પૂરી શક્તિથી સાપનો મુકાબલો કરે છે. તેમ આપણે પણ “આપણી અવસ્થા” અને આપણી આસપાસ રચાઈ ગયેલી આ “વ્યવસ્થા” બંને સાથે સંઘર્ષ કરીને પણ બાળકોના એ બચપણને આનંદમય બનાવવાનું છે. મોટાભાગે શીખવાનું છે - ભણવાનું છે એ બે શબ્દોથી તેઓને નફરત થઈ જાય એટલી હદે બચપણને કચડી નખાય છે.

ગુજરાતના મોટાભાગના વિસ્તારોનો એ અનુભવ છે કે ઉત્તરાયણ પહેલાં અને પછીના દિવસોમાં શાળાઓમાં હાજરી ઓછી થતી જાય છે. વર્ગોમાં બાળકોનો ઘૂઘવાટ ઓછો અને આકાશમાં પતંગોના ફરફરાટનો અવાજ વધતો જાય છે. 25-30 વર્ષ પહેલાં તો દોરી પીવડાવવા જવી - તે દોરી પીવડાવવા માટેના કાચ ભેગા કરવા - વાટીને ઝીણા કરવા - લુગદી બનાવવી - ભાઈબંધો સાથે મળી સૌની દોરી પીવડાવવી - એના ગટ્ટા બનાવવા જેવા કામોના પણ અલગ દિવસો ફાળવવામાં આવતા હતા ! સમય બદલાઈ તો ગયો છે પરંતુ બાળકોની અંદર પતંગ પ્રત્યેનું જે આકર્ષણ હોય છે તે ઓછું થયું નથી. તેમના આ સહજ આકર્ષણને આપણે આનંદમાં પલટી શકીએ, જો શાળા તરીકે તેમના આ આનંદમાં સહભાગી થવાનું સ્વીકાર્ય હોય તો.

આ વખતે તો રવિવારે ઉત્તરાયણ હતી એટલે શનિવારની હાજરી જોખમમાં જ હતી. એક અઠવાડિયા પહેલાં તેમની સાથે ચર્ચા કરી કે શું કરવું છે? - આ શનિવારે ઘણા મંતવ્યો આવ્યા કેટલાકે કહ્યું કે, “એ જ દિવસે થઈ જાય પતંગ ઉત્સવ : ચગાવી દઈએ પતંગો !” કેટલાકે કહ્યું કે, “ના ના એના એના કરતાં મંગળવારે રાખો, તો શાળામાંથી ગયા પછી શનિવારે અડધો દિવસ, રવિવારે આખો દિવસ, સોમવારે આખો દિવસ અને મંગળવારે પણ અડધો દિવસ પતંગ ચગાવવા મળે!” મોટાભાગનાને સૂચન ગમ્યું. પણ હવે શનિવારે આવીને શું કરવું ? એમને આપણામાંથી જ પ્રેરણા લીધી છે કે કોઈ પ્રસંગ હોય ત્યારે એને અનુરૂપ વાતો કરવી, લખવું, ગાવું, દોરવું વગેરે પરિપત્રિત થાય છે તો આપણે આપણી રીતે શું કામ આવું કામ ન કરીએ !

જુદી જુદી સ્પર્ધાઓ નક્કી થઈ ! (આમ તો એણે સ્પર્ધાઓ ન કહેવી જોઈએ કારણ કે તેમાં ઇનામ નહોતાં મળવાનાં, માત્ર આનંદ મળવાનો હતો.) પતંગ વિશેની કવિતાઓ લખાઈ - જેમાં પતંગ અને જીવનને સાંકળતી હોય તેવી કવિતાઓ, પતંગ ચગાવતી વખતે મળતા આનંદની કવિતા, પતંગ ચગતી હોય તો તેની સાથે આપણા મનમાં આવતા ભાવ વિશેની કવિતાઓ, પ્રખ્યાત ગીતોની ટ્યુન ઉપર ગાઈ શકાય તેવા પતંગ ગીતો. જેને જે ફાવે તે મુજબ લખ્યું. બીજી સ્પર્ધા પતંગોત્સવને કાગળ પર દોરવો. તેમાં તો ઘણા બધાને ભાગ લેવો હોય લીડર ઉપલીડર સાથે મળીને નક્કી કરાયું કે એ સ્પર્ધામાં નાગરિક ઘડતરના દરેક ગ્રુપમાંથી માત્ર બે બે વ્યક્તિ એમ કુલ આઠ વ્યક્તિ જ ભાગ લઈ શકશે! એના કારણે વાર્તા સ્પર્ધા અને નિબંધ સ્પર્ધાની સભ્ય સંખ્યામાં વધારો થયો. મારા ગામની ઉત્તરાયણ એ નિબંધ પર હાથ અજમાવતા ઘણાએ આખા ગામના ચિત્રને અને તે દિવસના અવાજોને પકડવાનો પ્રયત્ન કર્યો. વાર્તાઓમાં વાર્તાનાં પાત્ર તરીકે પતંગ, વળી કોઈકે ‘પતંગની શોધ કેવી રીતે થઈ ?’થી લઈને એનું નામ પતંગ જ કેમ પડ્યું ! - તેનો ઉકેલ આપતી વાર્તાઓ પણ લખી.

આવા શબ્દરૂપી પતંગ ઉત્સવ પછી બે દિવસ તેઓએ ઘરે રહીને પતંગોની સાથે તેમના આનંદનું આકાશ માણ્યું મંગળવારે શાળામાં આવ્યા ત્યારે પોતાના પતંગ સાજી અને ફાટેલીતૂટેલી, દોરી, ફિરકા બધું લઈને જ આવ્યા. પતંગો ચગતી પણ હતી અને પતંગો બનતી પણ હતી. દરેક ગ્રુપના સભ્યો નવા રંગરૂપ સાથેની તેમજ નવા આકારની પતંગો બનાવવા માંડ્યા. આ ચગાવવાનો અને પતંગો બનાવવાનો ઉત્સવ વિરમ્યો. અમે તો આ છેલ્લા ચાર દિવસમાં આપણે શું શું માણ્યું અને શું શું જાણ્યું અને હવે ફરી આવું કંઈક કરવાનું થાય તો આપણે શું શું કરી શકીએ એ ચર્ચા કરી અમારા આ આનંદનો પતંગ ચગાવતા રહ્યા - રહીશું. .