Masti Ki Pathashala @NavaNadisar: February 2017

U વિ+જ્ઞાન માટેની કુતુહલતા...

વર્ષોથી વિજ્ઞાન આપણી અગવડતાઓને સગવડતાઓમાં ફેરવવાની મથામણ કરતું રહ્યું છે. જ્યાં જ્યાં વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી જોડાતી જાય છે ત્યાં ત્યાં માનવ જીવનનું કામ સરળ અને ઝડપી થતું રહ્યું છે-માટે જ જીવન પ્રણાલીમાં ઘરની અંદર અને ઘરની બહારનો મોટોભાગ વિજ્ઞાન વડે રોકાયેલો છે.ગ્રામ્ય જીવન પ્રણાલીમાં આજે પણ અંધશ્રદ્ધાને ખુબ જ શ્રદ્ધાથી જોવાય છે અને તેનું મોટું કારણ અજ્ઞાનતા છે. અજ્ઞાનતા વધુ હોવાનું મુખ્ય કારણ વિજ્ઞાનતાની ગેરહાજરી !! જ્યાં અજ્ઞાનતા કે અંધશ્રદ્ધાઓ હાવી છે ત્યાં શ્રદ્ધાઓ માટે ફકતને ફક્ત સલાહ કે સૂચનોથી નહિ પણ સાબિતીઓ ધ્વારા રજુ થવું પડે છે, માટે જ જેમ જેમ જીવનમાં વિજ્ઞાન વિસ્તરતું જાય છે તેમ તેમ અજ્ઞાનતાઓ દુર થતી જોવા મળતી હોય છે. પ્રાથમિક કક્ષાએ જ બાળકોમાં વિજ્ઞાન વિષય માટે વધારે આતુરતા હોય છે. આપણા સૌમાં બાળ વયકક્ષા એક એવી કક્ષા છે જે દરમ્યાન સૌથી વધારે કુતુહલતા સમાયેલી હોય છે. વિજ્ઞાન એ કુતુહલતાને પોષતો વિષય છે. જે જે બાળકોમાં કુતૂહલતા ક્રમશઃ જળવાઈ રહે છે તે બાળકોમાં વૈજ્ઞાનિક બનવાની શક્યતાઓ વધુ હોય છે- વિજ્ઞાનીઓનો પહેલો ગુણ છે કે...

è દરેક ઘટનાઓને બારીકીથી કુતૂહલવશ બની નિરિક્ષણ કરતો રહે છે - જેમ કે બાળક !

è થાક્યા વિના એક ને એક પ્રાયોગિકક્રિયાને વારંવાર કરતો રહે છે- જેમ કે બાળક !

è આમ કરવાથી શું થાય તેમ કરવાથી શું થાય તેવું સતત મંથન અને અમલ કરવામાં આળસ કરતો નથી - જેમ કે બાળક !

આનો સીધોસાદો અર્થ એ જ થાય કે દરેક બાળકમાં વૈજ્ઞાનિકતા માટેના ગુણ જન્મજાત રહેલા હોય છે. તે જળવાય અને કેળવાય તે માટેનો માર્ગદર્શક વડેનો પ્રયત્ન તેનું જ નામ વિજ્ઞાનનું શિક્ષણ !

ભાષા મારી છે ગુજરાતી !

ભાષા બચાવી રાખવાનો ફાંકો રાખી શકાય નહિ ! જે આપણને સમાવી લે-આપણું અસ્તિત્વ છે એવી આપણી માતૃભાષાને બચાવવી એવું કહેવાને બદલે એના આપણા પરના ઉપકારોનું ઋણ અદા કરવાનો નમ્ર પ્રયાસ કરીએ છીએ – એમ કહેવાવું જોઈએ ! સરકારી રીતે વિશ્વ માતૃભાષા દિનની ઉજવણીનો પરિપત્ર આવતો થયો એ પૂર્વેથી શાળામાં માતૃભાષા દિનની ઉજવણી થતી રહી છે. – જે બાળકો અહી આવે છે એમને માટે ભાષા માત્ર વાંચતા – લખતા શીખી જવી એ મહત્વનું નથી એની સાથે તેઓ લાગણીથી જોડાય – ભાષા તેમનો અવાજ બની શકે – તે વધુ જરૂરી છે ! જોઈએ કેટલીક જૂની ભાષા યાદો>>> માતૃભાષા ગૌરવ

આ વર્ષે સાતમાં ધોરણમાં કલાપીની ગ્રામમાતાનો વસંતતિલકા ગવાઈ રહ્યો હતો અને શિક્ષકે કેલેન્ડર સરખું કરવા માટે હાથ લંબાવ્યો – નજર પડી – ૨૧ મી ફેબ્રુઆરી – વિશ્વ માતૃભાષા દિન ! હજુ તો ૧૫ થી વધુ દિવસ બાકી હતા છતાં કહી રાખ્યું કે આ વખત શું કરીએ ? – વિચારી રાખજો ! એ જ અરસામાં ધોરણ આઠમાં માતૃભાષાની ક્વીઝ્નો વિચાર આવ્યો ! તેમણે સામાજિક વિજ્ઞાનની ક્વીઝ હજુ ય યાદ છે ! “ક્વીઝ માસ્ટર” કોણ રહેશે ?” ના સવાલમાં આઠ આંગળીઓ ઉંચી થઇ – સંધ્યા સભામાં ચિઠ્ઠી ઉપાડથી જયાપલના હાથમાં માતૃભાષા દિનની ઉજવણીનું સુકાન આવ્યું. બીજા દિવસ શનિવારે તમામ શિક્ષકો તાલીમમાં હતા ત્યારે શાળામાં જયપાલ અને તેની ટીમ આયોજન કરતી હતી. ચર્ચાના અંતે – માતૃભાષા દિનને બદલે સપ્તાહ ઉજવવું. દરરોજ એક એક પ્રવૃત્તિ ચાર વાગ્યા પછી રાખવી. જેમાં.......

૧. આપણા નાટકો : આપણી આસપાસ બનતી ઘટનાઓનું અવલોકન કરવું, કોણ શું બોલે છે ? કેવી રીતે બોલે છે ? તે આધારિત નાટક ઘરેથી લખવા અને અહી પ્રસ્તુત કરવા.

૨. જે કળા હવે લુપ્ત થઇ રહી છે તે – લગ્નગીતો – ઘરેથી દાદી/મમ્મી પાસેથી શીખી, લખી લાવી – ગાવા.

૩ લોકમુખે ગવાતા ભજનો – જે મોટાભાગે માત્ર જે ગાય એના કંઠે જ હોય છે તેવા ભજનો ગામના વૃધ્ધો/ભજન મંડળીના સભ્યો પાસેથી શીખી, લખી લાવી – ગાવા.

૪. પોતાના પુસ્તકમાં આપેલ કોઈ એક કાવ્યનું પઠન/ગાન કરી તેને અન્ય સ્વરૂપે રજુ કરવું...અથવા તેની સમજુતી લખી રજુ કરવી.

૫. આ આખા અઠવાડિયા દરમ્યાન ધોરણ – ૫ થી ૮ માંથી એક એક વિદ્યાર્થી ની ટીમ માતૃભાષાની ક્વીઝ તૈયાર કરશે.

આટલી પૂર્વ તૈયારી સાથે

Ü પ્રથમ દિવસ તેમના નાટકો સાંભળવાની મજા પડી. તેમના નાટકોમાં સમાજ બરાબર આલેખાયો – મોટાભાગના છોકરાઓના નાટકોમાં “ક્રિકેટ” ટોપિક અને તેમાંય કેટલાકની ડાંડાઈ વધુ હાઈલાઈટ થઇ. છોકરીઓના નાટકોમાં ઘર અને તેમની મમ્મીની કામ કરવા અંગેની સૂચનાઓ અને તેમણે તે કામ કરવામાં આવતો કંટાળો ઝીલાયો.

Ü બીજા દિવસે લગ્નગીત લખી લાવનારની ઓછી સંખ્યા જોઇને જ ખ્યાલ આવે કે બાળકો માટે તેમના માતા પિતા પાસે સમય જ નથી. છતાં પ્રમાણમાં અન્ય સ્પર્ધામાં ઓછો ભાગ લેતી કોમલ વડે રજુ થયેલું લગ્નગીત તાળીઓ ઉઘરાવી ગયું. જે એના આત્મવિશ્વાસમાં ભરપૂર વધારો કરશે જ. અને હા, ચાર ચાર બંગડી વાળું ગીત પણ ગવાયું અને ભરવાડ સમાજના લગ્નોમાં રમાતો હૂડો પણ શાળામાં રમાયો !

Ü ત્રીજા દિવસની ભજન સંધ્યા – ક્યાંક મજેદાર તો ક્યાંક ગાયકો જે લખી લાવ્યા તે ગાઈ ના શકે એવી થઇ. પણ આનંદ એ વાતનો ખરો કે સૌએ એમનાથી બનતો પ્રયાસ કર્યો. અહી ભજન ગાતી વખત તેમને પડેલી મુશ્કેલી એમને ભજન મંડળમાં સાવ સહજતાથી ગાતા માણસ તરફ આદરભાવથી જોતા પણ શીખવશે... (કદાચ એ તેના પિતા પણ હોય –એ કોલર ઉંચો કરી કહશે પણ ખરો/ખરી કે મારા પપ્પા મસ્ત ભજન ગાય છે )

Ü ચોથા દિવસમાં કાવ્યગાનમાં બધાના શ્રોતાઓના કાન ઊંચા થઇ જતા – પણ ભાવાર્થ કહેનારા વક્તાઓને કઈ સારો પ્રતિસાદના મળ્યો – તેમને ચાલુ ભાવાર્થે ગુસપુસ વાતો અને છેલ્લે તાળીઓ જ બસ – પણ ગ્રામમાતા- સુદામો દીઠા કૃષ્ણ દેવ રે અને રાવણનું મિથ્યાભિમાન કાવ્યોનું વાર્તા સ્વરૂપ બધાએ સાંભળ્યું. સાથે જગદીશના ઘેઘૂર અવાજમાં ગવાયેલ “કુંજમાં કોયલ બોલતી..” પણ યાદગાર બન્યું. આ જ દિવસે ગુજરાતીની માસિક કસોટીના આધારે દરેક ધોરણમાંથી પ્રથમ પાંચ વિદ્યાર્થીઓને ક્વીઝ માટે નોમીનેટ કરાયા. તેમણે પોત પોતાની ટીમ બનાવી તેનું નામકરણ કરી લીધું.

..અને શનિવારે યોજાઈ માતૃભાષાની ક્વીઝ – કોઈકની ઝડપ તો કોઈની વધુ પડતી પિષ્ટપેષણની આદત પછી – સવારે સાઈકલના કેરિયર પર ઘેરથી શાળા સુધી ગુજરાતીની ચોપડી વાંચતા વાંચતા આવેલા અલદીપની ટીમ સ્નેહરશ્મી વિજેતા બની. પણ અમને લાગે છે કે આખા સપ્તાહમાં વિજેતા બની છે આપણી ભાષા અને બાળકોનું આયોજન !