વાલી સંમેલન –“સરકારી” કે “અસરકારી”

U વાલી સંમેલન –“સરકારી” કે “અસરકારી”

                                શિક્ષણ વ્યવસ્થા છે તો આખરે બાળકો માટે ! એ બાળકો જે આવતીકાલનો સમાજ છે. તેમને ફક્ત ભણાવીશું – તો કદાચ ફકતને ફક્ત શિક્ષિત કહેવાતો તે આપણો આજનો વિદ્યાર્થી આવતીકાલે સમાજને “ઉઠા ભણાવશે” ! સમાજને પરસ્પર જોડે અને સમાજને ઉપયોગી બને – પરસ્પરની લાગણીઓ સમજી સહકારથી જીવે એવો આવતી કાલનો સમાજ આજના આ જ બાળકો દ્વારા શક્ય છે. આ માટે સમાજે બાળકોને શાળામાં મોકલી દીધા ! હવે, શાળા એ કોઈ ફેકટરી તો નથી જ કે “પ્રોડક્ટની ક્વોલીટી” ને ભૌતિક રીતે ચકાસી શકે – બાળકો પણ એવી કોઈ નિર્જીવ ચીજ નથી કે એમને એ રીતે તપાસી શકાય ! શાળાએ બાળકોનું ઘડતર કરવાનું કાર્ય કેવી રીતે કર્યું છે તે આરસીમાં જોઈ શકાય – અને તે આરસી એટલે સમાજ પોતે ! આ આરસીમાં શાળા પોતાનું પ્રતિબિંબ જોઈ શકે. ખાનગી શાળાઓની “પેરન્ટસ મીટીંગ” મોટાભાગે “માર્ક્સ ની માથાકૂટ” હોય છે. વાલીઓ પાસે “તમારા બાળકના અક્ષર સારા નથી તો તમે ઘેર પાસે બેસાડી લખાવજો” ની અપેક્ષા શાળાઓ રાખે. એનાથી વિપરીત સરકારી શાળાનું વાલી સંમેલન મોટાભાગે “સરકારી” બને છે – તે અસરકારી બની શકતું નથી ! કારણો ઘણા છે – પણ દોસ્તો – એમાં સીધા વહેણે તરવાનું હોત તો આપણી ખુમારી ક્યારની ઘટી ગઈ હોત ! આ વર્ષના અંતિમ વાલી સંમેલનમાં આપણી શાળાને પણ સામાન્યપણે નડતી મુશ્કેલી જેવી વાલીઓની ઓછી હાજરીની સમસ્યા નડી. ૨૨ જેટલા જ વાલીઓ આવ્યા. ઉત્સાહને ઓછો કર્યા વગર તેમની સાથે બાળકોના સર્વાંગી વિકાસ અને તેમને સમાજના કર્તવ્યનિષ્ઠ વ્યક્તિ બનાવવા શાળા જે પ્રયત્નો કરે છે- તેની ચર્ચા કરી. છેલ્લો બોલ એમના ખોળામાં નાખ્યો તો – હવે પછીનું વાલી સંમેલન કરવાની જવાબદારી આવેલ વાલીઓએ વહેચી લીધી – “ હવે સાહેબ તમારે નહિ અમારે બધાને આમંત્રણ આપવાનું”–

આંખમાં ચમક સાથે આગામી સત્રની રાહ જોતા અમે –

બાળમેળો – Life-Skill

બાળમેળો – Life-Skill

આપણા વિદ્યાસહાયક તરીકે કારકિર્દી શરૂ કરનારા  મિત્રો જયારે વિધ્યાર્થી કાળમાં હતા,  તે સમય ગાળામાં મેળો શબ્દ સાંભળતાં જ શરીરમાંથી એક આનંદનો લસરકો પસાર થઈ જતો. તહેવારો માનવીના જીવનમાં આનંદ લાવે છે – એ તો આપણે સૌ જાણીએ છીએ,  જયારે તહેવારો પરના મેળા માનવ જીવનમાં સામુહિકતાના  આનંદનો અનુભવ કરાવે છે.  "મેળો" - એનું નામ પડતાં જ નાના-મોટા સૌ આનંદથી  ઊછળી પડતાં . પોતે પાછલા મેળામાં કેવી મજા કરી હતી તેની એકાદ વાત તો નીકળી જ જાય. તહેવારોને જો સોનું ગણવામાં આવે તો મેળાને તહેવારને મહેકાવતી સુગંધ કહેવી જોઈએ.. આ મેળાઓ ધાર્મિક તથ્યો અથવા  માન્યતાઓ સાથે મળતાં ગયા, પછી  તેમાં ધીમેધીમે સામાજીકતાનું પ્રભુત્વ પણ વધતું  ગયું. કેટલાક મેળાઓ સમાજને આધારે અને સંસ્ક્રૃતિને આધારે ઓળખ મેળવતા થયા. આજે જ્યાં જ્યાં મેળા ભરાય છે તે મેળાઓ  ફક્ત આનંદિત ટોળાનો મેળવાળો ન રહેતાં સમાજ અને સંસ્ક્રૃતિનું મેળવણું થતું ગયું . ધીમેધીમે કેટલાક મેળા તો સંસ્કૃતિના નામે પણ આજે પ્રચલિત બન્યા છે. મેળો એટલે એક એવું સ્થળ છે  કે જ્યાં દરેક માણસ મજા કરવા જ જાય. મિત્રો સાથે અથવા તો પરિવાર સાથે...સામાજિક  જીવનના મેળા પરથી હવે સીધો કૂદકો મારીએ આપણી શાળાના મેળામાં. હવે એ વિચારો કે આપણે હમણાં જ જે મેળામાં હરતાં – ફરતાં મજા કરતાંની વાતો કરતાં હતાં તેવી જ અને તેટલાં પ્રમાણની મજા આપણે આયોજિત કરેલ આપણી શાળાના  બાળમેળાના કોઈ એક ખુણામાં ક્યાંય છે? – જો બાળકની દ્રષ્ટિએ જવાબ હા હોય તો આપણે સાચા અર્થમાં મેળાને શાળાના કમ્પાઉન્ડમાં લાવવામાં સફળ થયા છીએ અને આ આપણી પહેલી મોટી સફળતા . બીજી વાત એ કે, મેળાનો મુખ્યને મુખ્ય ઉદેશ્ય બાળકોને મજા આવે તે માટેનો જ હોઈ શકે છે પરંતુ જો આપણે આપણી સુઝબુઝ અને શૈક્ષણિક દ્રષ્ટી વડે જો તેમાં પરોક્ષપણે શૈક્ષણિક OutComes ઉમેરી દઈએ તો તે આપણી બીજી મોટી સફળતા ! હા પરંતુ એટલો ખ્યાલ તો રાખવો જ પડશે કે શૈક્ષણિક OutComes બાળકોના આનંદના ભોગે તો ન જ ન હોય. શૈક્ષણિક OutComes વાતનો જરા પણ ખ્યાલ બાળકોને આવી ગયો તો સમજવું કે આપણી બધી જ મહેનત પર પાણી – કારણ કે બાળકો પછી મેળાને પણ વર્ગખંડ જ માની લેશે. જયારે આપણો ઉદેશ્ય વર્ગખંડનો પણ વાતાવરણ અને તેનો આનંદ મેળા જેવો જ !                      

વ્યવસ્થાને વ્યથા બનતા અટકાવીએ-: Team Work

વ્યવસ્થાને વ્યથા બનતા અટકાવીએ-: Team Work

સાથે મળીને [સંગાથે] કામ કરવું એ સામાજિક જરૂરિયાત છે. જો વ્યક્તિ બીજામાં રહેલા જુદાપણાને સ્વીકારી ના શકે તો સામાજિક “વ્યવસ્થા” “વ્યથા” માં ફેરવાય જાય છે. દરેકને ટીમમાં કામ કરવા એકબીજાની શક્તિ અને મર્યાદાની જાણ હોવી જોઈએ. એ મર્યાદાઓ સ્વીકારીને જ આગળ વધી શકાય.ઘણીવાર ટીમમાં કોઈકને પોતાની આઝાદી છીનવાઈ રહી હોય એવો પણ અહેસાસ થાય. હા, દરેક વ્યક્તિ સ્વંત્રત છે. છતાં દરેકની સ્વંત્રતાની પણ એક હદ હોય છે. જેમ કે દરેકને પોતાના હાથ વીંઝવાની પૂરી આઝાદી છે પણ  તેની હદ બીજાના ગાલથી પાંચ સેમીની દૂરી સુધી છે ! હું કહી ના શકું કે હું તો હાથ વીંઝવાનો તારો ગાલ આડો આવ્યો – ના એ સ્વંત્રતા નહિ સ્વછંદતા છે. દેશ જ નહિ દુનિયા આજે વ્યક્તિ - વ્યક્તિ વચ્ચેના વિસંવાદીપણાથી પરેશાન છે ત્યારે આપણે શું કરી શકીએ ?

એક રીફ્લેક્શન :

·         જયારે આપણે ખુશ હોઈએ છીએ ત્યારે આપણી બોડી લેન્ગવેજ કેવી હોય છે. એકદમ ખુલ્લાપણું મહેસુસ કરીએ. શરીર એકદમ સામાન્ય સ્થિતિમાં હોઠ સ્મિતની મુદ્રામાં – વગેરે

·         જયારે ક્રોધિત કે ઉદાસીન હોય છીએ ત્યારે ? આનાથી વિરુદ્ધ આપનું શરીર સંકોચાઈ જાય એવું લાગે – સ્નાયુઓ તંગ થઇ જાય. – વગેરે

                                   આમ, આપણા લાગણીતંત્ર ની અસર આપણા શરીર પર પડે છે એમ શરીરના હલનચલન અને સ્નાયુઓની અસર લાગણીતંત્ર પર પણ પડે જ ! કે નહી ? નર્વસ ફિલ થતું હોય ત્યારે મનગમતું ગીત/મનગમતું પુસ્તક કે મનગમતા મિત્ર સાથે વાત – પેલી દુર્બળતા અનુભવ કરાવતી લાગણીને દૂર કરી જ દે – કૃષ્ણ-અર્જુન યાદ હશે. કદાચ કૃષ્ણને બદલે અર્જુનને બીજા કોઈકે આ જ જ્ઞાન આપ્યું હોત તો ? ગીતા આપણા માટે ધર્મ કે જ્ઞાન ગ્રંથ છે. વાસ્તવમાં તો એ બે મિત્રોનો પ્રેમાળ વાર્તાલાપ છે.

                        હવે આ બાબતને શાળાના બાળકો સાથે જોડીએ. તેમનામાં ટીમ ભાવના જગાડવા શું કરવું ? ટીમ સ્પીરીટ એ લાગણી છે. તે આપોઆપ બધામાં ના હોય તો એવી પ્રવૃતિઓ અને રમતો યોજાવી જોઈએ જ્યાં તેમને ટીમમાં કામ કરવું પડે. જેથી તેઓ ધીમે ધીમે ટીમમાં રહીને – એક બીજાનો આદર કરીને – જીવતા શીખે. શરૂઆતના તબક્કામાં તેમને ટીમમાં ભળવાનું કદાચ અસહાજીક લાગે – પણ તેવી પ્રવૃતિઓ થાય – વારંવાર થાય પછી તેની ટેવ પડે અને તે ટેવ તેમનું વલણ બની જાય. તે ટીમના મેમ્બર્સની જુદી વાતનો સ્વીકાર કરે – અને તેના સ્વભાવને અનુરૂપ તેની સાથે વર્તન કરતાં શીખે.  તે ટીમને બચાવવા માટે પોતાની તમામ શક્તિઓનો પ્રમાણિક પણે ઉપયોગ કરે.

આવી જ એક રમત છે રસ્સા ખેંચ.

                     રસ્સાને ખેંચતી વખતે હું પાછળ છું કે આગળ - એ બધા ભૂલી જાય છે.  ને સૌ પોતાના હાથમાં પકડાયેલા હિસ્સાને જાણે ખેચવા લાગી પડે. એની સાથે જ હોકારા-પડકારાથી એકબીજાનું પ્રોત્સાહન પણ થતું રહે – કદાચ હારી ગયા ! તો ય ગબડી પડીને ફરી ઉભા થઇ જવાય કારણ કે ટીમ છે. આવી રસ્સી ખેંચતા ખેંચતા એમને જિંદગીની રસ્સી ખેંચવામાં એકબીજાની મદદ કરવાની – મદદ લેવાની ટેવ પડે એથી રૂડું શું ?

વિષમ-વાદથી પીડાતા સમાજની મીટ હવે શાળાઓ પર છે – બંને રીતે – હવે કૈક રીતે બચી શકાય તો એ શાળા જ બચાવી શકે એમ છે – અને બીજી રીતથી આપ સૌ વાકેફ જ છો ! છો ને ?