જરૂરિયાતમંદ વાલી કે બાળક ?

[૧] જરૂરિયાતમંદ વાલીના બાળકો અને [૨] જરૂરિયાતમંદ બાળકો !

            ગ્રામીણ કક્ષાએ પ્રાથમિક શાળામાં ફરજ બજાવવી એ કર્તવ્યનો મોટો લાહવો છે. તેમાંય અંતરિયાળ વિસ્તારમાં શાળામાં આવતાં બાળકો મોટાભાગે ખુબ જ કાળજી માંગી લે તેવાં હોય છે. આપણી સામાજિક વ્યવસ્થામાં બાળકને ભગવાન માનવામાં આવે છે અને આપણી ધાર્મિક માન્યતાઓમાં જરૂરિયાતમંદને મદદ એ પુણ્યનું કામ તરીકે મુલવામાં આવ્યું છે. [વાંચો -: દાનમાં પણ શ્રેષ્ઠ દાન... ] આવી આપણી વ્યવસ્થાનો સમન્વય આપણને ગ્રામીણ અંતરિયાળ વિસ્તારમાં જોવા મળી રહે છે. જેમાં જરૂરિયાતમંદ બાળકો માં પણ બે પ્રકારના બાળકો આપણી સામે હોય છે [૧] જરૂરિયાતમંદ વાલીના બાળકો અને [૨] જરૂરિયાતમંદ બાળકો !

                  પહેલા પ્રકારનો બાળક એટલે -   જેમાં આપણા વર્ગખંડમાં એવા બાળકો આવતાં દેખાય છે જેઓની ઘરની મુલાકાત જ સમયે તેમની સ્થિતિ જોઈ આપણને પણ એમ થઇ આવે કે ખરેખર આ સ્થિતિમાં તો શાળા એ જવું એ ગૌણ છે, કદાચ અભ્યાસ સમયે આપણી આવી સ્થિતિ હોત તો આપણે નિશાળના પગથીયે ય ન ગયા હોત ! જ્યાં સવાર-સાંજનું ખાવાનું અને પહેરવાનું કેવી રીતે પૂરું કરીશ  તેની દ્વિધા માં જીવતા કેટલાંક પરિવારના આગેવાનને ભૂલથીય યાદ ન આવે કે બાળકો શાળાએ ગયા કે નહિ તે પૂછું ! હા, પણ આવા પણ પરિવારો જયારે બાળકોને શાળાએ પહોંચતા કરે છે ત્યારે તે વાલીઓ સન્માનને પાત્ર હોય છે અને આવા બાળકો પ્રત્યેની આપણી જવાબદારી ફકતને ફક્તે પાઠ્યપુસ્તકોનું ઈનપુટ કરવા પુરતી સીમિત ન રહેતાં તેના માટે થોડી વધારે કાળજીપૂર્વકનું શાળા પર્યાવરણ બનાવવાની રહે છે ! કારણ કે આવા બાળકોને આપણે જરૂરિયાતમંદ બાળકોની કેટેગરીમાં સામેલ કરીએ છીએ. જયારે અહીં જરૂરિયાતમંદ વાલીનો બાળકનો અર્થ ફક્ત આર્થિક રીતે  જ નથી ! અહીં જરૂરિયાતમંદ વાલીનો બાળક છે – કે જેને જરૂરિયાતની વ્યવસ્થા કરવા માટેની વ્યસ્તતામાં પ્રેમ, હુંફ અને તેને સમજવા માટેની પરાનુભુતી નથી મળી રહી તે બધું પણ – કરવું જરૂરી છે  ! અને ખરેખર આવા બાળકો માટે મોટાભાગના આપણા મિત્રો મહેનત પણ કરે છે –

                   બીજા પ્રકારનો બાળક એટલે – જયારે કોઈ બાળક પાસે વિષયની નોટબુક ભરાઈ ગઈ હોય અને ફરીથી ન લાવ્યો હોય, પેન પેન્સિલ કે રબર ન હોય, અથવા તો શૈક્ષણિક કાર્ય માટે લાવવા પડતાં સંસાધનોની વારંવાર સુચના કરવા છતાં ન લાવતો હોય – અને જયારે પૂછીએ ત્યારે જવાબ હોય કે “મેં ઘરે મારા પપ્પા પાસે માંગેલું પણ... !” વાલી પણ લાવી શકવા સક્ષમ હોય – છતાં પણ પરિવારમાં મોજશોખને અગ્રીમતા હોય ત્યાં બાળકોની અભ્યાસ માટેના સાધનોને ગૌણ કરી નાખવામાં આવતાં હોય છે ! ત્યારે આપણી તેના પરિવાર પ્રત્યેની ફરિયાદ હોય છે કે મોબાઈલ , સ્પીકર, ટીવી લાવવાના પૈસા મળે મળે છે – વ્યસન કરવાના પૈસા મળે છે – પણ નોટ લાવવાના પૈસા નથી તારા બાપા પાસે ? – અને આ બળાપો ઘણે અંશે વ્યાજબી પણ છે – કારણ કે આ બળાપો જ સાબિતી છે આપણી તે બાળકના શિક્ષણ પ્રત્યેની કાળજીનો ! પરંતુ વિચારો કે આમાં આ બાળક નો શું વાંક છે ? ત્યારે ખરેખર જરૂરિયાતમંદ બાળક એવો શબ્દ વાપરીએ છીએ તે બાળકો ખરેખર આ છે – પેલા તો “ જરૂરિયાતમંદ વાલી” છે – ચાલો આવા બાળકો અને વાલીઓ માટે કર્મ નહિ તો ધર્મ સમજી ને પણ જેટલી પણ મદદ કરતાં આવ્યા છીએ તે કરતાં રહીએ અને ના કરતાં હોઈએ  તો આજથી શરુ કરીએ !

JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL

કૌન બનેગા જુઠપતિ ! – એક ફન ગેમ

કૌન બનેગા જુઠપતિ ! – એક ફન ગેમ

જરૂરી સુચના !

આ આર્ટીકલ વાંચતી વખત તમારે “સફરજન” વિષે વિચારવાનું નથી. તમે બીજા કોઈ ફળ વિષે વિચારશો તો ચાલશે..પણ ..નહિ...સફરજન વિષે નહિ !  સારું ચાલો હવે પાછા હાથી વિષે ના વિચારતા...હાથીની ઉંચાઈ, તેની પૂછડી, તેના પગ – જુઓ એ થાંભલા જેવા – આ બધું નથી વિચારવાનું..માત્ર આ વાંચો !

               શું થાય ? આપણને જયારે કોઈક બાબત “ના વિચારવાની” કહે ત્યારે યાદ આવે અને જો કોઈક ઢોલ વગાડી યાદ રાખવાની કહે તો ભૂલી જવાય ! માણસના મગજનું વાયરીંગ જ ક્યાંક એવા પ્રકારનું છે. તમે તમારી કોઈક વસ્તુ ક્યાંક મૂકી હોય અને પછી તે ક્યાં મૂકી હતી એ યાદ કરવા મગજ પર જેટલું જોર મુકો એટલે એ યાદ જ ના આવે. પણ એને બદલે બીજી કૈક વાતમાં મગજ વાપરવાનું શરૂ કરો અને અચાનક એ યાદ આવી જાય ! આવો અનુભવ બધાને થયો જ હોય છે.

          એટલે બાળકોને શીખવા માટે તેમની અંદર જે પ્રક્રિયા થાય એ જરૂરી છે. એક પ્રયોગ કરી જોયો – કે હું જે સવાલ પૂછું તેનો તમારે ખોટો જવાબ આપવાનો ! હવે આમ કરવામાં ખરી માથાકૂટ થાય.

           જો હું પૂછું કે તમારું નામ શું ? તો તમારે કઈ જ વિચારવાનું નથી. ફટ્ટ દઈને તમને તમારું નામ આવડી જ જવાનું. પણ જો તમારે ખોટો જવાબ આપવાનો હોય તો – જાણે હમણાં જ જન્મ્યા હોય એમ તમે જ તમારી ફોઈ બની ને નવું નામ શોધવામાં પડી જશો. અને પછી બોલશો – અહી, પોઈન્ટ એ છે કે તમારે ખોટો જવાબ આપવા માટે સતત સાચો જવાબ તમારા મગજમાં રાખવો પડે છે.

           ભારતની રાજધાની કઈ છે ? નો જવાબ સાચો આપવામાં જેટલી વાર દિલ્હી મગજમાં ના રહે એનાથી વધુ સમય એનો ખોટો જવાબ શું આપીશ એ વિચારવામાં દિલ્હી મગજમાં રાખવું પડે. અને આવો જ એક આઈડિયા બદલી નાખે – વર્ગની સ્થિતિ – શાળા છૂટવાના સમયે એક દિવસ અમે બેઠા – અમારી ડેસ્કને જ ખુરશી બનાવી ને રમવા – કૌન બનેગા જુઠપતિ ! એ રાઉન્ડ માત્ર હસવા પૂરતો રાખ્યો ! પણ બીજા કેટલાક આઈડિયા એના પરથી જ જનરેટ થયા કે – સ્પેલીન્ગ્સ યાદ રાખવા એક નો એક સ્પેલિંગ પાંચ વાર આપી અને એમણે એ બાબત પ્રત્યે સૂગ ઉત્પન્ન કરવા કરતાં બોર્ડ પર સાચો શબ્દ લખી એને જુદી જુદી રીતે ખોટો લખી બતાવો એમ કહી ચેલેન્જ આપવી વધુ રસપ્રદ છે. અને એમાંય તેમણે સતત મગજમાં તો સાચો શબ્દ જ રાખવો પડશે !

 જુઠું નથી કહેતા પણ આ જુઠપતિ ગેમ એકવાર તમારા વર્ગમાં કે તમારા બાળકો સાથે રમી જોજો – અરે, મોટેરાઓને પણ મજા પડે એવી રમત છે. અને બહાર ખોટો, ભીતર સાચો ! એ અનુભવ કરી અમને જણાવજો

જોઈએ અમારા આ “અમસ્તા પ્રયોગો” ની શું અસર થાય છે ! 

ચાલો,માણીએ અમારી FUN GAME >> કૌન બનેગા જુઠપતિ 

National Achievement Survey - NAS

NAS - અમે શું એચીવ કર્યું ?

નેશનલ એચીવમેન્ટ સર્વેમાંથી અમે શું એચીવ કર્યું ?

દિવાળી વૅકેશન પૂરું થયું ને સમાચાર મળ્યા કે ધોરણ-૮ માં એન.એ.એસ. ની કસોટી લેવાની થાય છે. આમેય શાળામાં ગોખવા કરતા સમજવા ભાર મુકાતો હોય ત્યારે આવી કસોટીની ચિંતા વધી જતી નથી. પરંતુ કેટલીક વખત શિક્ષક તરીકે આપણે કોર્સ પૂરો કરવાની લ્હાયમાં મારેલા શોર્ટ કટ અને તેના કારણે આપણો કોર્સ પૂરો થઇ જાય અને બાળકોમાં તેની અધુરપ ! – આવા સમયે ડંખે. એ સંદર્ભે બોલાવાયેલી એક મીટીંગમાં ખબર પડી કે ધોરણ -૮ ની સાથે ધોરણ – ૫ માં પણ એ કસોટી લેવાશે. એટલે વળી બીજી દ્વિધા કે પાંચમા ધોરણના બાળકોને ચાર વિકલ્પ વાંચવા અને વિચારવાની ધીરજ માટે જરૂરી પ્રેકટીસ નથી. આ બારકસો જેવો પ્રશ્ન વાંચે કે જવાબ આવે તે પહેલો બોલી જવા કે લખી દેવા ટેવાયેલા છે.

દા.ત. : નીચે પૈકી કયું પ્રાણી જમીન અને પાણી બંનેમાં રહી શકે ?

(અ) દેડકો (બ) કાચબો (ક)મગર (ડ) ઉપરોક્ત ત્રણેય

એટલે અમારા વિશાલ અને યશપાલ તો કુદી જ પડે કે (અ) દેડકો !

               કસોટીના પ્રશ્નપત્રો લેવા માટે ગયા ત્યારે ત્યાં નવા નદીસર પ્રાથમિક શાળા માટે ત્રીજા ધોરણની કસોટીનું પેકેટ પણ ઉપલબ્ધ હતું.  એટલે ત્રીજા ધોરણના ટાબરિયાઓ માટે પણ આ પ્રકારના મહાવરાની જરૂર ઉભી થઇ. આ સમયે સહાય કરી જ્ઞાનકુંજના સ્માર્ટ બોર્ડે – તેના બોર્ડ પર એક પ્રશ્ન પત્રની પી.ડી.એફ હોય અને તેનો પ્રશ્ન વાંચવાનો ચાર વિકલ્પ વાંચવાના – જવાબ મનમાં નક્કી કરવાનો પછી પૂછાય – તેની સાથે જ તે પ્રશ્ન જેવા બીજા કયા પૂરક પ્રશ્નો પૂછી શકાય તેની ચર્ચા -  જ્યાં જરૂર લાગે ત્યાં તેમાં જ ધોરણનું ઈ-કન્ટેન્ટ શરૂ કરી રીવીઝન પણ થઇ જાય. તેની પર જ તેઓ જાતે વર્તુળ કરી શકે. જવાબ માટેની ગણતરી કરી શકે. ફાયદો – એક બાળક ભલે ગણતરી કરતું હોય પણ તે કેવી રીતે વિચારે છે તેની સમજ બધા બાળકો સાંભળી શકે – તેને રોકી ટોકી શકે અથવા તો તેની સમજમાંથી પોતાની સમજ બનાવી શકે ! એ મહાવરો તો બે દિવસ ચાલ્યો પણ અમને એ બાબત સમજાવી ગયો કે બાળકોને જવાબ આપી દેવા કરતા ય શ્રેષ્ઠ બાબત તેમને સવાલ આપવાની છે. જેટલા વધુ સવાલ તેટલા તેમના શીખવાના ચાન્સ વધારે !

આમ, એચીવમેન્ટ સર્વેમાંથી અમારું એચીવમેન્ટ એ

 “શક્ય હોય તે ટોપીકમાં સવાલ આપો, શીખવું એ એમની જરૂરિયાત બનવું જોઈએ, આપણી નહિ !

JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL JKL

કોચિંગ અને ટીચિંગ !!

કોચિંગ અને ટીચિંગ !!

       મિત્રો, ક્યારેય બારીકાઇથી વિચાર કર્યો છે ખરો , કે ટીચિંગ અને કોચિંગ વચ્ચે શું ફરક છે? સામાન્ય રીતે એવું માનવામાં આવે છે કે વર્ગખંડોમાં થતું કાર્ય એટલે શિક્ષણ અને કોઇપણ એક કૌશલ્ય અંતર્ગત અપાતું માર્ગદર્શન એટલે કોચિંગ !

                       સમાજમાં શિક્ષક કરતાંય કોચ એવો શબ્દ વપરાય ત્યારે વ્યક્તિની નિપૂર્ણતાનો કાલ્પનિક ગ્રાફ વધી જતો દેખાતો હોય છે ! તેની વાતો ને ધ્યાનથી સાંભળવામાં અને સ્વીકારવામાં પણ આવતી હોય છે ! વર્ગખંડોમાં કેટલીકવાર એવું બને છે કે “ શિક્ષક તરીકે હું જ સાચો છું, બધી મને જ ખબર પડે, હું જે રીતે શીખવું તે જ સાચું છે !!” – આવી અંધ/આત્મવિશ્વાસ સાથે બાળકો સમક્ષ રજુ થઈએ છીએ. પરિણામે બિનજરૂરી શૈક્ષણિક પદ્ધતિઓ વડે પણ વર્ગકાર્ય ધમધમતું દેખાતું હોય છે. એ વર્ગકાર્યની મહેનતમાં પણ પરસેવો પડતો હોય છે અને લોહીનું પાણી થતું હોય છે – પણ જયારે પરિણામ આવે ત્યારે એટલું અનપેક્ષિત હોય છે કે પરસેવો પાડેલા શરીરે ફરીથી પરસેવો લાવી દે છે ! કદાચ ત્યારે ખબર પડે છે કે બાળકોને સમજ્યા વિના જ જે શિક્ષણ પદ્ધતિમાં આપણે બાળકોને સમજાવવામાં પરસેવો પાડી રહ્યા હતા – તે  જ સમયે બાળક પણ તે વિષય વસ્તુને સમજવામાં એટલો જ પરસેવો પાડતો હતો ! દરેકને એક પદ્ધતિ વડે શીખવવા માટે જે સમયે આપણે લોહીનું પાણી કરી રહ્યા હતા ત્યારે – તે પદ્ધતિથી સમજી ન શકનાર બાળકોનું પણ સમજવાની મથામણમાં લોહીલુહાણ જ થઇ રહ્યા હતા ! અને આવા સમયે આપણે બાળકોની સમજણ પર સવાલો પેદા કરી દેતા હોઈએ છીએ.

                      જયારે બીજી તરફ નજર કરીએ તો કોચ શું છે ? –“મારા માટે મારા કોચે તૈયાર કરેલું આયોજન પરફેક્ટ જ હશે” – અને કોચ પોતે પણ તેના તાલીમાર્થી માટે સતત વિચારીને આયોજન કરે છે. આપણે પણ કોચની જેમ વિચારવું પડશે જ ! આયોજન એ પ્રથમ પગથીયું છે શૈક્ષણિક કાર્ય માટેનું ! બીજું પગથીયું –દરેક બાળકનું વ્યક્તિગત સચોટ નિદાન કરી શકો તેવી કોચની જેમ નિદર્શન ક્ષમતા હોવી જોઇએ – ત્રીજું પગથીયું – વર્ગખંડમાં જેટલાં પ્રકારના બાળકો હોય – તેટલા પ્રકારની  એક વિષયવસ્તુ શીખવવાની શિક્ષણ પદ્ધતિઓના માસ્ટર હોવા જોઈએ – ત્યારે જ બાળક પણ આત્મવિશ્વાસ સાથે શીખશે અને આપણે પણ આત્મવિશ્વાસ સાથે શીખવી શકીશું – અને તે પણ પરસેવો પાડ્યા વિના અથવા તો લોહીનું પાણી કર્યા વિના – આપણું અને બાળકોનું પણ !!

તો ચાલો પ્રથમ સત્રાંત પરિણામને નજરે રાખી વિચારીએ કે ગયા સત્રમાં કયું બાળક આપણી  શિક્ષણ પદ્ધતિઓને  નથી સમજી શક્યું – તેવાં બાળકોને સમજવાની મથામણ કરી નવા સત્રનું આયોજન કરી લઈએ !!

કોઇપણ વિષય વસ્તુ શીખવવાની એક કરતાં વધુ શિક્ષણ પદ્ધતિ જાણે તે જ શિક્ષક !!