વાંચવું એટલે ????

વાંચવું એટલે ????

    પ્રજ્ઞા વર્ગ ધોરણ ૧ -૨ નું દ્રશ્ય !   “શિક્ષિકા કાર્ડમાં શબ્દ વંચાવે છે. શબ્દ છે - વાંદરો ! બાળકે વાંચ્યું “વાં...દ...રો...”  શિક્ષિકાએ પૂછ્યું, ”તે વાંદરો જોયો છે ?” “ના, બેન નથી જોયો !”  બાજુમાંથી બીજો બોલ્યો – “એ.. ઓદરો નથી જોયો ?!”    પહેલો છોકરો મલકાઈને, “એ તો જોયો !”   શિક્ષિકા એ શાહેદી પૂરી “હમમ એ જ લખેલું છે – વાંદરો !”

આ દ્રશ્યે વિચાર પ્રેર્યો કે વિદ્યાર્થીઓ વાંચી શકતા નથી અથવા તેમની કક્ષા મુજબનું વાંચી શકતા નથી–એમની સાથે આવો જ “ઓદરા પ્રોબ્લેમ” હશે ?

                       જે વાંચીએ એનું ચિત્ર મગજમાં ના બને એની પીડા હેલન કેલરે અનુભવી હતી – મિસ સુલીવાન એની હથેળીઓમાં જે લખતા તે તેની કોપી કરી દેતી. તે વસ્તુઓ હાથમાં લેતી –તેને સ્પર્શતી અને સમજતી કે તેની સાથે શું કરવાનું છે ! પણ તેના હથેળી પર લખાય છે એ અને તે જે વસ્તુને સ્પર્શે છે તેની વચ્ચે કોઈ સામ્ય છે ! – એ સમજાયું નહિ ત્યાં સુધી તે માત્ર કોપી જ કરતી રહી ! એક ઝળહળતી પળે – W-A-T-E-R ના લખવા સાથે જ ફુવારાના પાણીથી એ સૂઝ ખુલી ! હેલન પાસે તો કાન અને આંખો બંને નહોતું એટલે તેની લડાઈ તેના પોતાના શરીર સાથે હતી. આપણા બાળકો તો ઇન્દ્રિયોની ક્ષમતા હોવા છતાં “પોતે જે વાંચે છે અને લખે છે તેનો અર્થ બનાવી શકતા નથી ! દરેક તબક્કે તેઓ આપણામાં મિસ સુલીવાન શોધે છે. વર્ગમાં જે વંચાય તે માત્ર “વંચાય” જ નહિ – પણ અર્થાય એ પણ જરૂરી છે. તેનાથી જ તે શબ્દો એમનામાં રજીસ્ટર થશે. સામાન્યપણે નવા શબ્દોની બોર્ડ પર અર્થ સાથે યાદી કરવી એ હાથવગી ટેકનીક છે. તે મોટા વિદ્યાર્થીઓને ચેલેન્જીંગ અથવા રસવિહીન લાગવા માંડે ત્યારે તેમને એ નવો શબ્દ જ જવાબરૂપે આપવો પડે એવા પ્રશ્નો પૂછવા –

દા.ત. : ધોરણ -૭મા ભીખુ વાર્તા

“રોડ પર અકસ્માત થતો કોની ચપળતાથી ટળ્યો ?” વાંચીને સીધો જવાબ  મળી જ જશે “શોફર” ! પૂરક પૂછો – “શોફરે કેવી રીતે ? શું કર્યું હશે ?” આ પ્રશ્ન સાથે જ તેમનામાં ઝબકારો થશે કે – શોફર એટલે ડ્રાઈવર !   આ મુજબની ચર્ચા એમને એ શબ્દ વાપરવા પણ પ્રેરશે.

કરી જોઈએ આ એક વધુ પ્રયત્ન – અને શોધીએ “વાંચવાનો અર્થ !”

ઉપચારાત્મક કાર્ય અને આપણે !!!!

ઉપચારાત્મક કાર્ય  અને આપણે !!!!

               પ્રાથમિક શાળાઓમાં અત્યારે ઉપચારાત્મક કાર્ય ચાલી રહ્યું છે. ઉપચાર એ બાળકોનો કે જેઓ ગુણોત્સવ- ૫ દરમ્યાન ધ્યાને આવ્યું કે આ બાળકો તો મેઈન સ્ટ્રીમથી પાછળ છે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો શૈક્ષણિક પ્રવાસે નીકળેલા શાળા પરિવારના  આ બાળકો એવા સભ્યો છે કે જેઓ કોઈ કારણસર આપણી ટીમના બીજા સભ્યોથી પાછળ રહી ગયા છે અને આપણે તેઓને તેમની ટીમ સાથે ભેગા કરી તેઓને આગળનો પ્રવાસ કરાવવાનો છે. મિત્રો ઉપચારાત્મક કાર્યની વાત આવે ત્યારે આપણી ઘણી ફરિયાદો હોય છે, જેમકે વાલીની શાળામાં આ બાળકોને મોકલવાની અનિયમિતતા, પાછલાં ધોરણના તેના શિક્ષકો પુરતું ધ્યાન ન આપ્યાનો ખાનગીમાં આક્રોશ, બાળકની સમજ શક્તિની મર્યાદા વગેરે વગેરે... હોઈ શકે છે કે કારણ ગમે તે હશે પણ આ બાળકનો શું વાંક? કે જેને આપણે જે શૈક્ષણિક દુનિયાના પ્રવાસે લઈને નીકળ્યા છીએ તેને જાણવા/માણવા અને સમજવા માટે જરૂરી ત્યાંની પ્રાથમિક ભાષા અને પ્રાથમિક ગણતરીની જ પુરતી જાણકારી નથી !!! અને મિત્રો આવી પરિસ્થિતિમાં આપણે જ કોઈ અજાણ્યા દેશનો પ્રવાસ કરવાનો હોય તો ત્યાં આપણે પણ કેટલો સમય મોં હસતું રાખી ટકીએ ? દરેક બાળક શાળા પરિવારનું એક અંગ છે. આપણે મન કદાચ ૪૦ બાળકો એટલે કે એક વર્ગખંડ ! અને તેમાંથી બે ચાર બાળકોને નહિ આવડે તો પણ આપણી મહેનતનું પરિણામ ૯૦% તો છે જ ને ?? પરંતુ જો ધ્યાનથી વિચારીશું તો ખ્યાલ આવશે કે આપણી સામે ઉજવળ ભવિષ્યની અપેક્ષાઓ સેવીને બેઠેલી અલગ અલગ પોતાની અંગત જિંદગીઓ છે તેમાંથી બે ચાર તો બહુ કહેવાય પરંતુ એકાદ જિંદગી પણ જો આપણા પ્રમાણિક પ્રયત્નને અભાવે સ્ટ્રીમ બહાર જ રહી રોળાઈ જશે તો આપણે આપણને જ માફ નહિ કરી શકીએ ? મિત્રો, શાળા પરિવારની આપણે જ્યારે વાત કરીએ છીએ ત્યારે આપણા વર્ગખંડોમાંના આ બાળકો પણ તેના અંગો છે ! અને કોઇપણ કારણસર અથવા તો કોઈની પણ બેદરકારી અથવા તો માની લઈએ કે કુદરતી મંદ વિકાસને કારણે પણ જો આપણા શરીરમાંનું કોઈ એક અંગ પોતાનો વિકાસ છોડી દે ત્યારે આપણે કારણો શોધવામાં નહિ પણ ઉપચારો કરવામાં જ વધારે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી દેતાં હોઈએ છીએ. આંગળીઓ દશ છે કે દાંત વીસ છે તો એકાદ આઘાપાછી થશે તો શું વાંધો ? તેવો વિચાર ય પણ મનમાં નથી ફરકતો હોતો અંતે તે એક દાંત કે આંગળીને બચાવવા બધું જ કરી છૂટતાં હોઈએ તો પછી કોઈના ઉજવળ ભવિષ્યના પ્રયત્નો માટે આપણે કેમ પાછા પડીએ ? 
               ચાલો, "થાય એટલું જ નહિ, પણ જરૂરી હોય તેટલું" કરવામાં લાગી જઈએ" - અને [બાળકોને મેઈન સ્ટ્રીમમાં જોડ્યાંનું પડકારરૂપ કાર્ય ] કોઈ ન કરી શક્યું [તેના ભુતકાળના વર્ગશિક્ષકો પણ ન કરી શક્યા] તે મેં કર્યું નો ગર્વ અનુભવીએ!!! 

“વળતર”નું “વળતર” કેવી રીતે??

“વળતર”નું “વળતર” કેવી રીતે??

                            બાળકો એ આપણી અણમોલ મૂડી છે – પછી વાલી તરીકે તે ઘરનાં હોય કે શિક્ષક તરીકે વર્ગખંડના હોય, પરંતુ બાળક એ તો બાળક છે – આપણે જ્યારે બાળકોના શિક્ષણની જરૂરિયાત વિશે વિચારતાં હોઈએ ત્યારે પોતાનું બાળક અને શાળાના બાળકો બંનેના શિક્ષણ માટેની જરૂરિયાત અને પ્રયત્નોને અગલ – અલગ આંખે ન જોતાં હોઈએ, તો તે એક આગવા શિક્ષક તરીકેનો ગર્વ લેવા જેવી બાબત છે. ગીજુભાઈ બધેકાની તમામ વાતોનો એક જ સાર છે કે “બાળક કેન્દ્ર સ્થાને હોય” અને અમારી તમામ વાતોનો પણ એક જ સાર હોય છે કે “ઘરનું બાળક ડાબી આંખ છે તો શાળાનું બાળક એ તમારી જમણી આંખ છે.” આપણી દરકારને અભાવે જો બંનેમાંથી કોઈ એક આંખની પણ નજર ધૂંધળી પડશે તો ? તો આપણી દ્રષ્ટી કુંઠિત થયેલી ગણાશે. હકીકત તો એ પણ છે કે જયારે શિક્ષક તરીકે આપણી નિમણુંક થઇ હોય ત્યારે આપણા ઘરની આર્થિક વ્યવસ્થા પણ આપણા શાળાનાં બાળકોને આધારે અને આભારે છે. તેમની educational Treatment ના બદલામાં આપણને મળતાં પગાર રૂપી વળતરને કારણે જ આપણે આપણા બાળકોને સારી treat આપી શકીએ છીએ. ત્યારે વળતરનું પૂરું વળતર આપવું એ આપણી ફરજ - આપણી માણસાઈ અને તેમનો હક પણ બને છે. અને ખાસ વાત તો એ પણ છે કે આપણી આવી નિષ્ઠા જ આપણને અહેસાસ થશે કે.. 

“हां, प्रलय और निर्माण हमारी गोद में खेलते हैं !!!"