ટેસ્ટ ઓફ ટંગ, ટેસ્ટ ઓફ માઈન્ડ!

ટેસ્ટ ઓફ ટંગ, ટેસ્ટ ઓફ માઈન્ડ!

પ્રશ્ન પૂછું ?  -  વાંચવું  ગમે ? લખવું  ગમે ? - મોટાભાગના વ્યક્તિઓનો જવાબ શું હશે ? મારા અનુભવો કહે છે કે મોટેભાગે જવાબ નકારમાં હશે ! જેઓનો જવાબ હા હશે તેમાં પણ મોટેભાગે ગમે તો ખરું પણ ન વાંચી શકવાનાં કારણો સાથે  ! આમાં અમારા મત ઓગણીસ વીસ હોઈ શકે છે. પરંતુ વાત બાળકોની કરીએ તો તેઓને તેમાં વીસે વીસ છીએ કે બાળકોને વાંચવું લખવું એટલું તો  ન જ ગમે - જેટલું તેઓને પ્રવૃત્ત થવું ગમે. 

આપણું કામ બાળકોને વર્ગખંડમાં નિષ્પત્તિ આધારિત અધ્યયન કાર્ય કરાવવાનું હોય છે. તેવામાં બાળકોનો સ્વભાવ વર્ગકાર્ય પ્રક્રિયામાં ખૂબ જ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવતો હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે બાળકો માટે દવા બનાવતી ફાર્મા કંપની બાળક માટે જ્યારે કોઈ દવા ગોળીઓનું નિર્માણ કરતી હોય છે,  ત્યારે તે બાળકના મૂળ સ્વભાવને  ધ્યાને રાખી પ્રોજેક્ટ હાથ ધરતી હોય છે. અને તેના કારણે જ તે દવા ગમે તેટલી કડવી હોય પરંતુ કંપની તેને બાળકના સ્વાદે ચોકલેટી બનાવવાનો સંપૂર્ણ યત્ન કરી લેતી હોય છે. વિચારો કે બાળકનો “ટેસ્ટ ઓફ ટંગ” ને ધ્યાને રાખ્યા  વિના જ પોતાની અનુકૂળતા મુજબ ટેબ્લેટ કે દવા બનાવે તો ? - ગમે તેટલી અસરકારક દવા પણ માતાપિતા એમ કહીને ન ખરીદે કે આ તો અમારો બાળક પીતો જ નથી - અથવા તો આ દવા પીવાની/ગળવાની આવે એટલે બહુ મહેનત પડે !  આપણે સૌએ આ બાબતમાં ખૂબ શીખવા અને સમજવા જેવું છે. બાળકોના મૂળ સ્વભાવને જાણ્યા કે સમજ્યા વિના ગમે તેટલું વર્ગકાર્ય કરીએ તે બાળકના મન સુધી નથી પહોંચતું. 

બાળકો ચંચળ હોય છે એવું આપણે શા પરથી કહેતા થયા ? - તો જણાશે કે બાળકોને સતત પ્રવૃત્તિમય રહેવું હોય છે. આપણે કામ સોંપીએ કે ન સોંપીએ તેઓ કઇંક ને કઇંક કામ શોધી લેતાં હોય છે - જેને વાલીઓ અને આપણે પણ ક્યારેક કંટાળા સ્વરૂપે - આ તો એક મિનિટ જપતા જ નથી ! એવા ડાયલોગ વડે નવાજતા હોઈએ છીએ ! આ ‘જપતા નથી’નો બારીકાઈથી અભ્યાસ કરો તો સમજાશે કે તેનું મન જપતું નથી. મન સતત વિચારશીલ અને તેને અનુસરતું શરીર સતત પ્રવૃત્તિશીલ રહેવા મથતું હોય છે. તેથી જ તો શાળા હોય કે ઘર - તે કઈં જ પ્રવૃત્તિ ન મળે તો આમથી તેમ દોડવું - કૂદવું - મસ્તી તોફાન કરવું વગેરે વગેરે.. 

આવા સ્વભાવ સતત પ્રવૃત્ત રહેવાના સ્વભાવ સાથે વર્ગખંડમાં બેઠેલાં બાળકોને જ્યારે પ્રવૃત્તિ વિનાનું એટલે કે તેને તેના મનને મથામણ ન કરવી પડે તેવું ચીલાચાલુ લખવા -વાંચવાનું કાર્ય સોંપી દો તે તેના ટેસ્ટ ઓફ માઇન્ડ - ની વિરુદ્ધ દિશા છે ! આવા શૈક્ષણિક કાર્યથી કદાચ આપણી હાજરીને કારણે બાળક પ્રવૃત્ત દેખાય ખરો પણ હોતો નથી. 

 બાળકોની પ્રવૃત્તિઓમાં આપણા શૈક્ષણિક ઉદેશ્યને જોડી દેવા એ જ શાણપણ છે, આવું શાણપણ પણ જ આપણા બાળકોનું બાળપણ બચાવતું રહેશે અને આપણા બાલવાટીકામાં આપણે સૌએ કરેલા પ્રયત્નોનું સોનેરી ફળ આપતાં રહેશે.. 

બાલવાટિકામાં શાળાના શિક્ષકે બાળકો સાથે વાર્તા સ્વરૂપે કરેલ સંવાદ કે પછી કોડિયાંનું રંગરોગાન .. ભીંડા વડે છાપ.. રંગ વડે રંગોળી કે પછી કાગળમાંથી બનાવવાનો હોય કૂતરો.. આ બધું જ પેલી દવા કંપનીની જેમ ઉદ્દેશ્ય શૈક્ષણિક હતો પણ ફ્લેવર બાળકના ટેસ્ટ ઓફ માઇન્ડ મુજબની કરી.. ચાલો માણીએ તેમાંથી એક એવી વાર્તારૂપી સંવાદને કે રેતી બનતી કેવી રીતે હશે ?  વિડીયો >>>  વાર્તા અને વાતચીત

“એન્જિન કયાં છે?”

“એન્જિન કયાં છે?” 🙋

    શિક્ષકનું કામ શું ? એવું કોઈ પૂછે ત્યારે સૌનો જવાબ હોય છે - બાળકને ભણાવવું - શિક્ષિત કરવું - કેળવવું વગેરે વગરે. 

પરંતુ કેટલીકવાર એવું પણ સાંભળીએ છીએ કે બાળક પોતાની આસપાસના પર્યાવરણ પાસેથી શીખતો રહે છે. તો પછી સમાજવ્યવસ્થામાં શાળા શા માટે ? અને સમાજને શિક્ષક પાસેથી શી અપેક્ષા હોય છે? આવા કેટલાય પ્રશ્નો શિક્ષણમાં રસ ધરાવતા હોય એવા સૌને થતા હોય છે. ત્યારે જવાબ અનેક પ્રકારે મળતો હોય છે. જેમ કે  સમાજમાંથી શીખેલ બાબતોને વ્યવસ્થિત ગોઠવી અને બાળકમાં સામાજિકતા વિકસાવવી વગેરે વગેરે.. 

પરંતુ મોટાભાગે આપણે સૌ એ હતાશા અનુભવતા હોઈએ છીએ કે આપણે વર્ગખંડમાં જેટલી મહેનત કરીએ છીએ તેટલું પરિણામ આપણને મળતું નથી હોતું. અગાઉના અંકના લેખમાં વાત થઈ હતી તેમ - હું તો સમજાવી સમજાવીને થાક્યો પણ બાળકો સમજતા જ નથી - જેવી ફરિયાદ / પીડા સતત મનમાં ગૂંજતી રહેતી હોય છે. તો અગાઉની વાતોમાં પણ આપણે ‘હાર્ડ વર્કની સામેસ્માર્ટ વર્ક’ અંગે ચર્ચા થઈ છે. જેમાં બાળકો શીખતાં નથી - સમજતાં નથી - વગેરે પ્રશ્નોના ઉકેલ મેળવવાની મથામણ કરી છે. તેમાં વધુ એક માથામણ કરવી જરૂરી છે.. 

વર્ગકાર્ય પ્રક્રિયા શું છે? વર્ગખંડ પ્રક્રિયા એટલે બાળક અને શિક્ષક વચ્ચે થતી શીખવવું / શીખવું - સમજાવવું/સમજવું  - ઓળખાવવું/ઓળખવું ! તેના માટે આપણે સીધાં જ “બાળક સાથે કાર્ય કરતાં હોઈએ છીએ.” - આ વાક્યને જરા સુધારીને લખીએ તો - “બાળકના મગજ સાથે કાર્ય કરતાં હોઈએ છીએ.”  શાળામાં બાળક પ્રવેશે ત્યારે તેને વિદ્યાર્થી તરીકે મળવાને બદલે એક માણસ તરીકે આપણે મળીએ ત્યારે જેમ આપણી તેને મળવાની રીતભાત - ઉદ્દેશ્ય અને ભાવ બધું જ બદલાઈ જાય છે, તે જ રીતે વર્ગખંડમાં બાળક આપણી સામે હોય ત્યારે તેને આપણે કઈ રીતે શીખવી શકીશું ? તે વિચાર કરવા એક ધારણા કરી જોઈએ……

બાળકને એક  મશીન તરીકે ધારો…. તમે શિક્ષક મટી મિકેનિક બની જાઓ. હવે મિકેનિક તરીકે બાળકરૂપી મશીનમાં શિક્ષણના સ્પેશિફિકેશન ઇન્સ્ટોલ કરતાં પહેલાં  શું શું કરશે તે વિચારો! જાણશો કે મશીન કેવી રીતે કાર્ય કરે છે.

ü તેનાં દરેક ફંક્શનને સમજશે. 

ü તેના મધર બોર્ડ એટલે કે મગજના સ્પેશિફિકેશનનો અભ્યાસ કરશે. 

ü ત્યારબાદ તેના મધરબોર્ડમાં જ ખૂટતાં સ્પેશિફિક્શન એક્સટેન્ડ માટેની પ્રક્રિયા કરશે. 

ü છેલ્લે મશીનમાં શિક્ષણના સ્પેશિફિકેશન ઇન્સ્ટોલ કરશે.   

આ જ બાબતોને આપણી શિક્ષણ જગતની ભાષામાં વર્ણવીએ તો સમજાશે કે વર્ગખંડમાં આપણા સૌની સામે શીખવા સમજવા - બેઠેલ મશીનનું  મધરબોર્ડ એટલે કે બાળકનું  મગજ કેવી રીતે શીખે છે? - તે જાણવા - સમજવા માટેની આપણે સૌ મથામણ નહીં કરીએ ત્યાં સુધી આપણે એવા કારીગર છીએ જે મશીનને જાણતા નથી - પરંતુ તેને શિક્ષણ વડે શિક્ષિત કરતા હોવાના વહેમમાં છીએ. 

તેના માટે અહીં એક જોક લાગુ પડે છે.

એક ભાઈ પોતાની કારને રિપેર કારવવા લઈ ગયા. ત્યાં જઈને મિકેનિકલ એન્જિનિયરને પોતાનો પ્રોબ્લેમ કહ્યો. એન્જિનિયરે કહ્યું કે ચિંતા ન કરો. રિપેર થઈ જશે. ફક્ત મને આ કારનું એન્જિન ક્યાં છે તે બતાવો. હવે તમે જ કહો કે તમે જો કાર માલિક હો તો શું કરો? કાર તેને સોંપો કે રિવર્સમાં ગિયર લગાવી પાછા ફરો? 

માટે જ જ્યાં સુધી આપણે આપણા વર્ગખંડના એ બાળકો જેઓની સાથે કામ કરીએ છીએ - તેઓનું મગજ શીખે કેવી રીતે છે? -  તે નથી જાણતા ત્યાં સુધી આ મિકેનિકલ એન્જિનિયર જેવા જ છીએ. અને જ્યાં સુધી બાળકોના મગજની શીખવા અંગેની પ્રક્રિયાને નહીં જાણીએ - ઉપર વાત કરી તેમ ગમે તેટલું ભણાવીએ - હાર્ડ વર્ક કરીએ - પરિણામ હતાશ કરનારું જ રહેશે. અને આપણે ઠીકરું મશીનની ક્ષમતા, મશીનના ફંક્શન , સ્પેશિફિકેશન વગેરે પર ફોડતાં રહીશું ! 

ચાલો, દિવાળીની પૂર્વસંધ્યાએ શુભેચ્છા કે આ વેકેશનમાં  આપણા સૌનું ચિંતન આ દિશા તરફ વળે અને આપણા સૌની બાળકોને શિખવવાની પ્રક્રિયાઓ એ મુજબની બને - જે રીતે બાળકનું મગજ શીખે છે ! 

💥💫💫💫💫💣

સત્રનું સરવૈયું !

સત્રનું સરવૈયું !

તીવ્ર ઝડપવાળા કોઈ રોલર કોસ્ટરની મજા માણી હોય એવી સ્થિતિ શાળાની છે. જ્યારે  દિવાળીનું આ વેકેશન શરૂ થવાનું હતું ત્યારે જાણે હમણાં જ ચગડોળમાંથી ઉતાર્યા હોય એમ ફેર ચઢેલા હતા - આનંદના જ !

પ્રવેશોત્સવથી શરૂ થતી આપણી આ મજેદાર સફર ઘણા ઉતાર-ચઢાવની વચ્ચે મોટાભાગે આનંદમયી બની જ છે પરંતુ કેટલીયવાર તણાવ પણ અનુભવાયો ! એક એક વિદ્યાર્થી સુધી પહોંચવાની મથામણમાં હોય કે પોતાના વર્ગકાર્યને વધુ ને વધુ બહેતર બનાવવાની મથામણમાં હોય - સાથે અર્જુનની જેમ વહીવટી બાબતોને પહોંચી વળવાના ત્રાજવામાં પગ તો રાખવાના જ છે ! આ બધા જ જુદા જુદા પ્રકારના Orchestraની જેમ કંઈક ને કંઈક ચાલતું જ રહેતું હોય!  ક્યારેક કોઈ વધુ અવાજ કરતા વાદ્યનો સૂર તીવ્ર બનીને બધાંને સંભળાય અને ઝડપથી નાચવા મજબૂર કરે તો ક્યારેક કોઈક મધુરી મોરલીનો સૂર ચારેય બાજુ ફેલાઈ જાય ! પણ અંતે તો આ બધું જ સંગીત છે અને આ સંગીતની સંગતિમાં આપણે સૌ આ શૈક્ષણિક કાર્યનું નૃત્ય માણી રહ્યાં છીએ. 

આપણી નવા નદીસર પ્રાથમિક શાળા માટે પણ આ સત્ર આવું જ સંગીતમય બની રહ્યું ! સત્રની શરૂઆતમાં જ પ્રવેશોત્સવમાં જે વિદ્યાર્થીઓ પ્રવેશ મેળવી રહ્યા હતા તેમણે પોતાના આંગળાનો  જાદુ એવો તો ફેલાવ્યો કે એના પછીથી તેઓ હંમેશા આ જાદુ કરતા જ રહ્યા ! એ સિવાય આ વખતની પ્રાર્થનામાં ધ્રુવભાઈને એન્ટ્રી મળી અને તેમનું “ઓચિંતુ કોઈ મને રસ્તે મળે.. “  ગીત તો જાણે કે આપણું શાળાગીત બની ગયું !

    પ્રવેશોત્સવ પૂરો થયો ને એટલામાં રાજ્યમાં ચાંદીપુરા વાયરસ અને તે પણ ગામડામાં વધારે પ્રમાણમાં છે તેઓ ભય ફેલાયો. વિદ્યાર્થીઓ સાથે તેની ચર્ચા કરી તો એમણે એવું આયોજન કર્યું કે આના વિશેની જાગૃતતા અમે ફેલાવીશું.  બાળકો વડે યોજાયેલા આ જાગૃતિ અભિયાનને રાજ્યનાં વિવિધ ટીવી માધ્યમોમાં અને છાપાંઓમાં સ્થાન મળ્યું. એનાથી જ વિદ્યાર્થીઓ પણ વધુ પ્રોત્સાહિત થયા અને એમને “અમે જાણીએ સૌને જણાવીએ” એવી થીમ પર બીજા ચાર પ્રોજેક્ટ કર્યા. એમાં પણ વિવિધ માહિતી એકત્ર કરી અને માહિતીને લોકો સુધી પહોંચાડવાનો પ્રયત્ન કરવાનો હતો. અમારું રિફ્લેક્શન અમને એ સૂચિત કરે છે કે જે પ્રમાણમાં ટીમ તરીકે જે વ્યાપ અમે વિચારેલો એ વ્યાપ સુધી અમે ગામના લોકોને મદદ ન કરી શકયા. તેમાં વિદ્યાર્થીઓ કરતાં અમારા પક્ષે જવાબદારી વિશેષ છે. અમને અભ્યાસક્રમ વિશેની જે ચિંતા ઉત્પન્ન થઈ હતી તેના કારણે અમે સતત તેમને વર્ગના ફોર્મલ ક્લાસિસમાં વધુ રાખવાનો પ્રયત્ન કર્યો. આજે સમજાય છે અમારી એ અપેક્ષાઓને કારણે વિદ્યાર્થીઓને શીખવાનું જે આકાશ છે એ અમે થોડુંક તો કાપી જ લીધું. 

શાળાનું એ સૌભાગ્ય છે કે દર વર્ષે નવા ફ્રેન્ડ્સ મળી આવે છે ! ભાર્ગવ આપણી સાથે આપણી શાળા સાથે ઘણાં વર્ષોથી જોડાયેલા છે એમના દ્વારા જ બીજા બે નવા ફ્રેન્ડસ ઓફ નવા નદીસર મળ્યા ! - કાર્તિકભાઈ અને વિનશભાઈ ! શિવરંજની ફાઉન્ડેશન એ હવે આપણી શાળા સાથે શાળાની જ ટીમ બની કાર્ય કરી રહ્યું છે. એમની મદદથી જ આપણે પોલિનેટર વીક અને રાત્રિરોકાણ કરીને જુદાં જુદાં જીવડાંઓને  જોવા માટેનું અને તેમને ઓળખવા માટે ‘નેશનલ મોથ વીક’ બંનેનું આયોજન કરી શક્યા ! એ અનુભવોના કારણે હવે માણસો સાથે શાળાનાં પક્ષીઓ જ નહીં ઈયળો અને કોશેટાથી લઈ ભમરા અને પતંગિયાં પણ અમારી ચર્ચાનો હિસ્સો બની ગયાં છે ! આ જ રીતે મૌલિકભાઈ પાટણ, ચેતનભાઈ ,હની બી નેટવર્ક, સિદ્ધાર્થભાઈ., સમગ્ર શિક્ષા અભિયાનમાંથી ધર્મેશભાઈ, મહેસાણાથી રમેશભાઈ દેસાઈ અને આઇ. આઇ. એમ અમદાવાદના કેટલાક વિદ્યાર્થીઓએ ડેમોક્રેટિક સ્કૂલ બનાવવા માટેના ફ્રેમવર્ક માટે લીધેલી શાળાની મુલાકાત અને તેમાં પણ નવા નવા આઈડિયાઝની જે ચર્ચાઓ થઈ તેમાં આપણા બાળકોએ કરેલું આયોજન સત્રને વધુ યાદગાર બનવનારું છે. 

આ વર્ષે નાગરિક ઉઘડતરની પ્રવૃત્તિમાં જૂથના લીડર અને ઉપલીડરની ચૂંટણી કરવાની જવાબદારી એક સાવ ઓછા જાણીતા એવા તુષારે લીધી ! એના સુચારુ આયોજનથી વિદ્યાર્થીઓને લાગ્યું કે શાળાના પ્રમુખ અને ઉપપ્રમુખની ચૂંટણી કરવા માટે ચૂંટણી અધિકારીની ખોજ હતી એ પૂરી થાય છે  પરંતુ શિક્ષક પક્ષે અમને લાગ્યું કે તુષારની અંદર આત્મવિશ્વાસ ભરવા માટે - તે જે રીતે આ બધાં આયોજનો કરે છે અને બધાને પોતાની સાથે જોડીને એ આયોજનોને પાર પાડે છે ! એ બાબતથી એનામાં આત્મવિશ્વાસ આવશે ! અને તુષારે પ્રમુખ ઉપપ્રમુખની ચૂંટણી પણ પાર પાડી ! શાળામાં બે વર્ષ ચૂપચાપ રહેલો તુષાર અત્યારે શાળાનો મુખ્ય સચિવ છે ! અને તેની લીડરશિપમાં વ્યક્તિત્વ વિકાસનું મૂલ્યાંકન માટે ટીમ બનાવાઇ ! અને સૌને પોતાના વિષે સ્પષ્ટતા મળે તેમ ગુણાંકન તેમની ટીમ વડે કર્યું. 

આ વર્ષે  મળેલી પહેલી કેબિનેટમાં નિર્ણય લેવાયો કે નાગરિક ઘડતર નહીં પરંતુ હવે આ પ્રવૃત્તિને આપણે નાગરિક ઊઘડતર તરીકે જોઈશું!  એ જ મીટિંગમાં નિર્ણય લેવાયો કે હવે દરેક શિક્ષકનો સેલફોન ઑફિસરૂમમાં જ હશે.  ! અને જેમ શાળાના બિલ્ડીંગની અંદર કોઈ ટેબલ-ખુરશી અથવા તો ચંપલ નથી હોતાં તે રીતે હવે સેલફોન પણ નહીં હોય! નવી કેબિનેટે આ સિવાય એક નવો નિર્ણય લીધો કે હવે દરેક વર્ગખંડની અંદર એક શિક્ષણસચિવ હશે કે જેનું કાર્ય હશે કે જે પ્રકારે શિક્ષક વર્ગકાર્ય આયોજન કરે છે - તે અધ્યયન નિષ્પત્તિ આધારિત છે કે નહીં ? તે આયોજન મુજબ વર્ગમાં કાર્ય થાય છે કે નહીં ?  તેમાં વિદ્યાર્થીઓ શીખી રહ્યાં છે કે નહીં ? જૂથકાર્ય બરાબર રીતે થઈ રહ્યું છે કે નહીં ? આમ, જે નાગરિક ઊઘડતર પ્રવૃત્તિ અત્યાર સુધી જૂથકાર્ય તેમજ શાળાસંચાલન માટેના કાર્યમાં જોડાયેલી હતી એ હવે શૈક્ષણિક કાર્યમાં ગુણવત્તા જળવાયેલી રહે તે માટે પણ પ્રયત્ન કરતી થઈ. 

આ જ સત્રમાં શાળાના પ્રમુખ અને ઉપપ્રમુખે પંચમહાલ જિલ્લાના શિક્ષકોને શાળાસંચાલન માટે ટ્રેનિંગ આપવાનું કામ પણ કર્યું. અત્યાર સુધી શાળાની મુલાકાતે આવનાર સાથે થતી ચર્ચાઓમાં તેઓ બંને શિક્ષકો સામે જઈ ફોર્મલ રીતે તાલીમ આપી શક્યા ! 

    વિદ્યાર્થીઓ જાતે જ વિડીયો જોઈને પોતાની રીતે તેમજ એકબીજાને શીખવીને સ્કેટિંગ કરે છે ! આ સત્રમાં સૌપ્રથમ વખત કુમાર અને કન્યા બંનેની ભાગીદારી જિલ્લા કક્ષાની સ્કેટિંગ સ્પર્ધામાં થઈ. કબડ્ડીમાં પણ તાલુકા કક્ષાની ટીમમાં આપણી શાળાના પાંચ વિદ્યાર્થીઓનો સમાવેશ થયો. તાલુકા કક્ષાની સંગીત વાદન સ્પર્ધામાં આપણી શાળાનો પ્રમુખ ધનુષ પ્રથમ નંબરે આવ્યો તો આવી જ રીતે જે વિદ્યાર્થીઓ પ્રમાણમાં ઓછું બોલતા અને ઓછી ભાગીદારી કરતા હતા તે પૈકીમાંથી ઘણા પ્રોએક્ટિવલી હવે વધુ સક્રિય બન્યા છે! એક ઉદાહરણ તો આપણે તુષારનું અને બીજું ઉદાહરણ છે સાગર ! જેનું ફાંકડું અંગ્રેજી તેના આત્મવિશ્વાસ સાથે જ બહાર ફૂટી નીકળ્યું. આવી જ એક માથાભારે ચકલી આરાધ્યા તો તમને યાદ જ હશે ! જેનો  પ્રવેશોત્સવ પછી પણ તેના વર્ગખંડમાં પ્રવેશ થયો જ નહીં - ઑફિસમાં  અને શિક્ષકની પાછળ પાછળ જ ફર્યા કરવાનું તેમની પાછળ ખુરશીમાં ભરાઈ રહેવાનું ! એ આરાધ્યા સત્રના અંતે તેના વર્ગકાર્યમાં સૌથી વધુ સક્રિય બની ગઈ છે. 

આવા વિવિધરંગી અનુભવોથી જ આપણી શાળાના ૩  NMMS, ૧૪ મુખ્યમંત્રી જ્ઞાનશક્તિ સ્કોલરશીપ માટે અને 10 જ્ઞાનસાધના માટે પસંદ થયા છે.

આ સિવાય પણ શાળાના અન્ય અનુભવો આ બ્લોગ પર વાંચી શકશો. આપણે સૌ સાથે મળીને બાળકો માટેનું આ સ્થળ વધુ સુંદર અને આનંદમય બનાવી શકીએ તેવી નવાવર્ષની શુભેચ્છાઓ.

બે કિસ્સા !!!!

બે કિસ્સા !!!!

૧.ડૂડલિંગ 😇

બપોરની રિસેસમાં પગથિયાં ઊતરતાં ઊતરતાં -

શિક્ષક - ૧ : અરે ! આ છોકરી ખરેખર ધ્યાન નથી આપી રહી !

શિક્ષક - ૨  : તને  એમ કેમ લાગ્યું ? 

શિક્ષક - ૧ : આજે ગણિતમાં દશાંશ વિષે ચર્ચાઓ કરી તો એ એની નોટ પાછળ ડિઝાઇન જ કરતી રહી. એનું વર્ગમાં શું ચર્ચાઓ ચાલતી એની પર ધ્યાન જ નહોતું. 

શિક્ષક - ૨  : આ તારી ધારણા છે કે તને ખાતરી છે કે તેનું ધ્યાન નહોતું?

શિક્ષક - ૧ : નહોતું જ તો વળી ! એને એકેવાર માથું ઊંચું કરી બોર્ડ તરફ જોયુંય નથી. 

શિક્ષક - ૨  : પણ, એનાથી એનું ધ્યાન હતું કે ન હતું એ સાબિત થઈ શકે એમ નથી. 

શિક્ષક - ૧ :  તો શું કરું ?

શિક્ષક - ૨  :  તને શું લાગે છે કે વર્ગમાં સૌથી વધુ ધ્યાન કોણે આપેલું ?

શિક્ષક - ૧ : આ નામના છોકરાએ. 

શિક્ષક - ૨  : ગુડ. તો હવે રિસેસ પછી દસેક મિનિટ લઈ બંનેને વારફરતી મળી તે પ્લાન કરેલા તાસના હેતુઓને ધ્યાને રાખી મૂલ્યાંકન કરી જો. શું થાય છે ? ફરી વાત કરીશું. 

(રિસેસ પછી બંનેને મળી લીધા પછી) 

શિક્ષક-૧: બંનેને સરખી ખબર છે. સમજણ છે. જે સવાલો કર્યા એ બધાના એણે સરસ જવાબ આપ્યા! આ કેવી રીતે બને ? 

શિક્ષક - ૨  : એ એવી રીતે બને ! 😂

શિક્ષક - ૧ : કેવી રીતે ?

શિક્ષક - ૨  :  ડૂડલિંગ ! માણસનું મગજ શીખતું હોય ત્યારે જરૂરી નથી કે શરીર સ્થિર થઈ જાય. એટલું જ નહીં, આવી કોઈ હલનચલન  વડે જ મગજ વધુ કાર્યરત થાય એવા રિસર્ચ છે. એટલે આપણે પણ જ્યારે કોઈકની લાંબી વાત સાંભળવાની હોય ત્યારે આપની નોટબુકમાં કંઈક ને કંઈક ચિતરતા હોઈએ છીએ. અને એ વખતે આપણે સભાન હોતા નથી. એ એની મેળે સહજતાથી થાય છે. અને એવું થયા કરે એ નેચરલ છે. ઊલટાનું જો એ અટકી જાય તો આપણને ખલેલ પહોંચે છે. 

(શું લાગે છે તમને? તમારાથી કે તમારા વિદ્યાર્થીઓમાંથી કોનું આવું ડૂડલિંગ ચાલતું રહેતું હોય છે?) 

 

૨. તમારા ગામની નદી ! 😘

(શિક્ષક શાળામાં પ્રવેશ્યા ને ત્રીજામાં ભણતી એક છોકરી મળવા આવી.) 

એ : તમારા ગામની નદીમાં પાણી આવેલું ?

શિક્ષક : હેં ! મારા ગામમાં તો નદી જ નથી. 

એ : જુઠ્ઠા !

શિક્ષક : કેમ ? સાચે જ. તને કેમ એવું લાગ્યું કે મારા ગામની નદી છે અને હું તારાથી છુપાવું છું !

એ : નદી વગરનું તો કંઈ ગામ હોય ?

શિક્ષક : (મનમાં અહા ! વાત તો સાચી કે નદી વગરના ગામને કંઈ ગામ કહેવાય !) પણ શું થાય, મારા ગામને નદી નથી. 

(થોડીવાર એ શિક્ષકને દયાભાવથી જોઈ રહી -જાણે મનમાં વિચારી રહી હોય કે બિચારા સાહેબને કેવડી મોટી તકલીફ છે.)

થોડીવાર એમ ચૂપ રહ્યા પછી એ એની જે વાત કહેવાય આવેલી એનો દોર સાંધતાં : અમારે તો આ વખતે બહુ પાણી આવી ગયેલું. 

શિક્ષક : (સહેજ સ્માઇલ કરી એને એ અહેસાસ કરાવવા કે તું ચિંતા ના કર મને હવે નદી વગર ફાવી ગયું છે !) ઓહો ! તો પછી તમે શું કર્યું ?

એ : (હવે બરાબર હળવી થઈ ગઈ હતી તો છણકો કરી !) શું કરવાનું - ધાબા પર જતાં રહ્યાં. 

શિક્ષક : વાહ, તો તો પાણી જોવાની મજા પડી હશે નહીં ?

એ : હોવ. 

અને એ પછી તો તેઓ નદીમાં ખેતી નથી કરતાં - તેમની પાસે જમીન છે - એને તમાકુ રોપતાં આવડે છે અને એ શિક્ષકને શીખવશે જો શિક્ષક એના ખેતરમાં શીખવા જશે તો - વગેરે વગેરે વાતોની નદી વહી. 

એના ગયા પછી શિક્ષકને થયું કે શાળાનાં બાળકોના મનમાં આવી કેટલી નદીઓ વહેતી હશે અને એ બધાંને એ ક્યારે ઓળખી રહેશે !

મનની મુસાફરી !

મનની મુસાફરી !

લોકવિજ્ઞાન કેન્દ્ર ગોધરામાંથી ફોન આવ્યો - શાંતિલાલ ભાઈ,આપની શાળાનાં બાળકોને આ વર્ષે પણ સાયન્સ સેન્ટરની મુલાકાત માટે લઈ જવાનાં છે. તો 46 બાળકો અને ચાર શિક્ષકોની યાદી મોકલી આપજો. શૈક્ષણિક પ્રવાસની તારીખ 15 દિવસ પછી 13 સપ્ટેમ્બર છે અને સવારના પાંચ વાગ્યાથી મુસાફરી શરૂ થશે. આ જાહેરાત પ્રાર્થનામાં થતાં જ જાણે કે શાળા કેમ્પસમાં  મુસાફરી એ જ સમયથી શરૂ થઈ. 

શાળાપ્રમુખે જાહેરાત કરી કે પ્રાર્થના પછી ગ્રૂપલીડરની ઓફિસમાં મીટિંગ રાખી છે - જેમાં કયાં બાળકોનો મુલાકાત માટે સમાવેશ કરીશું તેની ચર્ચા રાખી. શાળાકેબિનેટ મળી અને ચર્ચા કરતાં કરતાં નીચે પ્રમાણેનાં બાળકોને યાદીમાં અગ્રતા આપવામાં આવે તેવું ઠરાવ્યું..જેમકે,

·       સાયન્સ સીટીની ગત વર્ષે મુલાકાત બાદ અહેવાલ રજૂ કરેલ હોય તેવાં બાળકો.

·       ગતવર્ષે ગણિતવિજ્ઞાન પ્રદર્શનમાં ભાગ લીધેલ હોય તેવાં બાળકો

·       ઇન્સ્પાયર એવોર્ડ અંતર્ગત પોતાના આઈડિયા રજૂ કર્યા હોય તેવાં બાળકો.

·       નાગરિક ઊઘડતર પ્રવૃત્તિ અંતર્ગત ગ્રૂપમાં સૌથી સક્રિય હોય તેવાં બાળકો

 આ ઉપરાંત દરેક ગ્રૂપ લીડર પોતે ઇચ્છે તે 2 બાળકોનો સકારણ સમાવેશ કરી શકશે તેવી પણ સત્તા આપવામાં આવી.

હવે ચર્ચાઓ ગ્રૂપમાં શરૂ થઈ. પ્રવાસ અને તેમાં પણ મિત્રો સાથે ! કોને ન ગમે ? એટલે દરેક બાળકે પોતાને શૈક્ષણિક મુલાકાત માટે ઉમેદવાર અને પોતે લાયકાત ધરાવતાં હોવાનું સાબિત કરવાની મથામણો શરૂ થઈ. માટે શાળાપ્રમુખ કરતાં પણ વધારે કસરત હવે લીડરને શરૂ થવાની હતી, તે સૌ જાણતાં હતાં. એક ગ્રૂપ દીઠ દસ બાળકોનો સમાવેશ થઈ શકે. માટે લીડર સામે સૌથી વધારે સમસ્યા એ હતી કે આવવા ઇચ્છુક ગ્રુપના મોટાભાગનાં બાળકો અને તેની સામે પસંદગી ફક્ત ગ્રૂપ દીઠ 10 બાળકોની કરવાની હતી. હવે તેની શોધયાત્રા શરૂ થઈ હતી. કોણે કોણે ગત વર્ષે ગણિત વિજ્ઞાન પ્રદર્શનમાં ભાગ લીધો છે? આ વર્ષ દરમિયાન કોણે કોણે ઇન્સ્પાયર એવોર્ડમાં પોતાના આઈડિયા આપ્યા છે? દરેક ધોરણમાંથી પોતાના ગ્રૂપમાં વિજ્ઞાન વિષય અંતર્ગત કોણ વધુ સક્ષમ છે? તે બધી જાણકારી ભેગી કરવાનું કામ તેનું પોતાનું હતું. સાથે સાથે જરૂરિયાત પણ એ કે શૈક્ષણિક મુલાકાત કરીને આવ્યા પછી અહીંયાં તે અંગેની રજૂઆત માટે અહેવાલો રજૂ કરી શકે તેવાં, મુલાકાત બાદ પોતાનાં ગ્રૂપમાં ન આવી શકેલ બાળકોને તે અંગેની પૂરી માહિતી આપી શકે તેવા બાળકોની પણ જરૂર હતી. એવામાં આપણ સૌને જે પૂર્વગ્રહ હોય છે કે તેઓ ભાઈબંધી નિભાવશે. તે ડર અમને નહોતો.

હવે શાળાનું ફોકસ વિજ્ઞાનની સાથે સાથે સામાજિક વિજ્ઞાન અંતર્ગત સંવિધાન પર પણ હતું. જવાબદાર નાગરિક પોતે નિયમો બનાવે - પાળે અને બીજાને પાલન કરવા પ્રેરે..

ત્રીજા દિવસે યાદી સાથે ફરીથી શાળા કેબિનેટની બેઠક મળી. આપણે ધાર્યું હતું તેમ દરેક લીડર પોતે ફરિયાદી હતાં. ફરિયાદ હતી કે આ પ્રમાણે જોવા જઈએ તો અમારે તેર બાળકો થાય છે.. કોઈ કહે અમારે 14 થાય છે.. આને તો લઈ જવું પડે એવું છે. -  એવી મૂંઝવણ સાથે મિટિંગની શરૂઆત થઈ. પરંતુ પહેલી બેઠકના નિયમ મુજબ નક્કી હતું તેમ ગ્રૂપદીઠ દસ બાળકોની યાદી આપવાની થતી હોય પહેલા દરેક લીડરને 10 નામ શોર્ટલીસ્ટ કરી આપવા અને બાકીના બાળકોને સમજાવવા એક દિવસનો સમય આપી બેઠક વિખેરાઈ.

બીજા દિવસે પ્રાર્થનાસભાને સમાંતર બેઠક શરૂ થઈ. ગ્રૂપ લીડર દ્વારા યાદીઓ રજૂ થઈ. પ્રમુખ ઉપપ્રમુખ દ્વારા એપ્રુવલ મળ્યા પછી કેબિનેટે પ્રવાસ સંચાલન અંગેની સઘળી જવાબદારી જયદેવને આપી. તેને પ્રવાસ મંત્રી નીમવામાં આવ્યો. પ્રવાસ દરમિયાન જે બાબતોમાં  સર્વાનુમત નહીં થાય તેવી બાબતોમાં જયદેવનો મત આખરી ગણાશે તેવું સર્વાનુમતે નક્કી થયું. શાળા બાળકોના સ્વભાવને જાણતી હતી કે ડગલે પગલે મતમતાંતર આવશે જ ! પણ પ્રવાસમાં નવાં કપડાં કે  શાળા યુનિફોર્મ ? આવી બાબતમાં આવશે તે જાણતી નહોતી. કેબિનેટની જરૂર પડે તે પહેલાં જ જયદેવે સર્વે હાથ ધર્યો અને પોતાનો નિર્ણય જાહેર કર્યો કે નવાં કપડાં!

પછી તો તેઓ પોતે જ બેઠક વ્યવસ્થા - નાસ્તો લાવવો કે નહીં ? આવવા-જવાનો અને ત્યાંની ટિકિટનો ખર્ચ - લોકવિજ્ઞાન કેન્દ્ર આપશે - તો જમવા માટેના ખર્ચનાં નાણાં ભેગાં કરવાં. વાલીઓના સંમતિ પત્રો - પ્રવાસ દરમિયાન હાજરી પત્રક -  આ બધું ક્યારે કેવી રીતે કર્યું તે તો બધું શિક્ષકોની જાણ બહારનું હતું. જવાના બે દિવસ પહેલાં તૈયારીઓ અંગેની વાતચીત માટે જ્યારે બેઠક મળી ત્યારે જયદેવે કહ્યું, “આ તો બધું ગત વર્ષના આયોજન [ અનુભવ ] મુજબ કરી દીધું.”

હવે દિવસ પ્રવાસનો હતો. બાળકોએ જાતે કરેલા આયોજનનો મોટો ફાયદો એ હોય છે કે તેમાં પ્રવાસ દરમિયાનની બાળકોની કાળજીના નામે વારંવાર આપવાનાં થતાં આપણાં સૂચનો નહિવત્ હોય છે. અને તેના કારણે જ બાળકો અને શિક્ષકો બંનેનો પ્રવાસ આંનદ આપનારો બની રહે છે. ગૂગલ મેપ પરથી પ્રવાસ મંત્રીએ ‘કેટલા વાગે પહોંચીશું’ની જાહેરાત અને સાથે સાથે ‘કેટલા વાગે વચ્ચે સ્ટોપ કરવું’ તે મત પણ જાણી લીધો. એટલે અમારા સૌનું કામ હવે ફક્ત પ્રવાસમંત્રીને ફોલો કરવાનું હતું. ‘સ્ટોપેજ કર્યા બાદ પોતે લાવેલ નાસ્તો કે હોટલમાંથી  નાસ્તો કરી લઈએ?’ તેની ચર્ચામાં શિક્ષકની જરૂર પડી. મુલાકાત બાદ પરત થતાં  મોડું થાય તો સાથે લાવેલ નાસ્તાથી કામ ચલાવી શકાય - આવા વિચારથી ત્યાં જ હોટલમાં બટાકાપૌંઆનું નક્કી થયું. આમ સમય જતો ગયો. સાયન્સ સેન્ટરે પહોંચ્યાં - મુલાકાત શરૂ થઈ - ત્યાં એક નવી સમસ્યા - 5D થિયેટરમાં તો 50 રૂપિયા ટિકિટ લેવી પડશે? જયદેવે હિસાબ આપ્યો - ઉઘરાવેલ 200 રૂપિયામાંથી 30 રૂપિયા સવારે નાસ્તામાં અને 85 રૂપિયા સવારના જમવામાં ખર્ચ થશે. સાંજના જમવાનું બાકી ! જમતી વખતે ચર્ચા કરી. ગ્રૂપલીડર કહે કે, “થિયેટરમાં જવું કે નહીં?” - અંતે જોવાનું જ છે - લીડરે પૈસા સભ્યદીઠ ગણી પ્રવાસ મંત્રીને આપ્યા.  પણ પરત મુસાફરી દરમિયાન જાણ્યું કે જેઓની પાસે નહોતા તેમના ગ્રૂપના સભ્યોએ ફાળો કર્યો, કેટલાક કેસમાં જવાબદારી લેવાઈ - અને અમારી આંખો સામે જાણે કે બાળકોમાં પરોક્ષ રૂપે ખીલી રહેલી મિત્રતા, સામાજિકતા -  સહકારીતા અને વ્યવહારુ જ્ઞાનની છોળો ઊછળી રહી હતી. નાણાંની દૃષ્ટિએ એમના હિસાબમાં કશું ખૂટ્યું નહીં કે કશું વધ્યું નહીં, પરંતુ કૌશલ્યોની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો બાળકોમાં લાગણીનો ટોપલો ભરાયાનો અહેસાસ હતો.

અને હા, એ કહેવાનું તો ભૂલી ગયા કે તેમના સુચારુ આયોજનને કારણે જ સમય બચતાં ‘રાની કી વાવ’ પણ સૌને જોવા મળી - ચાલો ત્યારે માણો અમારા પ્રવાસના દિવસના આનંદને : આ ફોટોગ્રાફ અને વિડીયો વડે !